| Left unit | Sense | Right unit | Relation type | Relation name | Document | Tagger | rhetdb | Area | Notes |
| Birikietako tuberkulosiak tratatzeko kolapsoterapiapean dauden pazienteen garapena. | --> | Farmako tuberkulostatikoak agertu arte, biriketako tuberkulosia tratatzeko erbiltzen ziren bi teknika, torakoplastia eta pneumotorax terapeutikoa dira. Pneumologoak gaur, arnas gutxiegitasuna eramaten duten pakipleuritisean, bular kaiolaren itxuragabetasunean eta eskoliosian dautzan ondoriozko konplikazioei egin behar die aurre. 1996ko urtarriletik 1996ko ekainera arte, kolapsoterapia hartzen duten 30 gaixo, batez beste 70.8#17 urtekoak (60-83 urte), aztertu ditugu guztira. Prozedura kirurgikoak duela 45#5 urte burutu ziren eta hurrengo hauetan zeutzan: Alde bateko torakoplastia 13 kasutan (7 eskuineko aldean eta 6 ezkerrekoan); Pneumotoraxa 15 kasutan (7 eskuinekoak eta 8 ezkerrekoak); alde bietako torakoplastia kasu baten eta torakoplastia eta pneumotoraxen konbinazioa beste kasu baten. Gaixo bat arnas azidosian aurkitzen zen; bostek, aldiz, arnas alkalosi kronika zeukaten. Zazpi kasutan hiperkapnia nabiritzen zen eta 26 kasutan hipoxemia. Bederatzi gaixok bikarbonato-euspena zeukaten. %90tik beherako oxigeno-asetasuna, sei kasutan baino ez zen egiaztatu. Gaixo guztiek zeukaten aireztapen gutxiegitasuna; hamar kasutan butxaketa-motakoa zen eta gainerakoetan ezbutxa ketakoa edo mistoa zen. Sei kasutan gaixoek gaueko VMDa hartzen zuten (bostek BIPAP eta batek bolumetrikoa); sie kasu hauetatik bostek, VMD instalatu aurretik etxeko oxigenoterapia kronikoa (EOK) zeramaten. Azpimarratzekoa da gaueko VMDa hartzen zuten gaixoetariko lauri EOKa kendu ahal izan zitzaiela. Gure emaitzek iradokitzen dute kolapsoterapiarekin egindako tratamendutik hamarkada batzuk geroago arnas alterazio kronikoak daudela aireztapen defizit baten emaitzarekin; eta egiaztatu da etxeko aireztapenarekin egindako tratamenduak erantzun ona izan duela. | prestatzea | N-S | GMB0001-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Burezur kanpoko lesio karotideoen tratatze kirurgikoa: 10 urteko esperientzia. | --> | Burezur kanpoko lesio karotideoen tratatze kirurgikoan gure taldeak 10 urtetan zehar bifurkazio karotideoaren endarterektomia bitartez izandako esperientzia aurkezten dugu. Bereziki azpimarratu nahi ditugu hura burutzeko kontrol peroperatorioa shunt endoluminalik gabe eta emaitza goiztiarrak. | prestatzea | N-S | GMB0002-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Bronkiektasia eta BGBK duten pazienteetan Pseudomonas aeruginosaren kolonizazio-infekzioa. | --> | Bronkiektasiak (fibrosi kistikoa) edo Biriketako Gaixotasun Butxatzaile Kronikoak (BGBK) -Pseudomonas aeruginosa bidezko kolonizazio edo Infekzioarekin- dituzten pazienteen ezaugarri epidemiologiko, kliniko, mikrobiologiko eta ebolutibo jakin batzuk ezagutzea. Arnas hartzeko arazoak dituzten 39 paziente kroniko aztertu dira; 1998an iritsi ziren gure zentrora eta P. aeruginosa isolatu zen haien kerruan. Besteak beste, parametro klinikoak, epidemiologikoak eta mikrobiologikoak analizatu ziren. Era berean, sentikortasun antimikrobianoa eta tipo genetikoak ere zehaztu ziren. 23 pazienteren segimendu kliniko eta mikrobiologikoa egin zen urtebetez (azterketa genetikoa barne). 24 pazientek bronkiektasiak zituzten (1998an ingresatuko %12k); 15 pazientek, BGBK. Paziente guztiek butxadura-maila handiak zituzten arnasbideetan (FEV1<%45). 22 pazientek (%56) arnas gutxiegitasun kroniko zuten. Aztertutako 42 anduietatik (3 pazientek 2na andui zituzten), 14 mukizkoak ziren eta 28 ez-mukizkoak. Antibiogramak erresistentzi maila apala erakusten du Amikazina (%0), Tikarzilina (%5), Imipenem (%13,3) eta Gantamizinarekiko (%14,2). Eboluzioan zehar, pazienteen %74ek antimikrobiano bat edo gehiagorekiko erresistentziak garatu dituzte. Eboluzio klinikoari dagokionez, heriotza-tasa %38koa izan da urtebetean. Kasuen %20an bakarrik lortu da P. aeruginosa behin betiko ezabatzea; %66ean mikroorganismoak iraun egin du eta %13,3an berragertu egin da itxuraz ezabatua izan ondoren. Azterketa genetikoak erakusten duenez, pazienteen %82k klon bakar bat dute; klon hori da, oro har, irauteko joera duena, aldagai subzionalekin kasuren batean edo beste. Genetikoki aztertutako 41 pazienteetatik, 29k (%70) klon propioa dute (esklusiboa) eta 12k (%29) paziente batekin edo birekin gehienez elkarbanatzen dute berea. Kerruan identifikatutako P. aeruginosa eta ondesteko frotisekoa berberak dira mikroorganismo hori bi laginetan identifikatu zen kasuen (10 kasu) %90ean. P. aeruginosa bidezko kolonizazio-infekzioak bronkio-gaixotasun kronikoak dituzten pazienteei eragiten die eta haien eboluzioa korapilatzen du; horrek heriotza-tasa handitu eta ospitaleko ingresu berrien kopurua areagotzen du. Pseudomonak tratamendu antibiotikoa izan duten pazienteetan irauteko gaitasuna du. Azterketa genetikoen arabera, Pseudomona bera da irauteko joera duena; beraz, sentikortasun antimikrobianoaren etengabeko aldaketa ebolutiboak ez daude, oro har, geruza berrien mende. Paziente gehienek ez dituzte klon berdinak elkarbanatzen; ondorioz, ez dirudi infekzio-iturri komun bat dagoenik, salbuespenak salbuespen. | prestatzea | N-S | GMB0201-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Erigarritasuna eta tolerantzia 392 pazienteengan ekografikoki bideratutako prostataren biopsian. | --> | Garrantzitsua iruditzen zaigu azterketa egin baino lehen, gaixoei informazio zehatza aurreratzea. Horrela, bere zalantzak argituz, hobeto egingo diote aurre azterketari. Era berean, froga guztiz jasangarria dela egiaztatzea nahi genuke. Ekografikoki Bideratutako Prostataren Biopsia (EBPB) egindako lehenengo seiehun (600) gaixoei borondatezko inkesta zuzendu genien eta bere erantzunak baloratu ditugu. Biopsia egiteko, pistola automatikoa 18Gko orratzarekin erabili dugu. Prostataren lobulo lateral bakoitzetik hiru (3) lagin atera ditugu. Kasu batzuetan laginen kopurua hadiagoa izan da. Seiehunetik, hirurehun eta larogeita hamabik (392) erantzun zuten (% 65,3ak). Erantzuleen artean, %29,9ak ez zuen konplikaziorik nozitu. %3,8ak larrialdietara jo behar izan zuen. Odoljarioa %59,6an gertatu zen eta hau kontutan hartzeko kopurua da. Horrela gauzak, aurreratu behar zaie odoljarioa sarritan gertatzen dela eta egun batzuetan luzatzen dela, nahiz eta kantitate urria izan. Oso pertsona gutxik adierazi digute mina jasanezina zela edo anestesiaren beharra dagoenik. | prestatzea | N-S | GMB0202-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Haur-oinaren neurri antropometrikoen garapena: Geruzetan oinarrituriko azterketa deskribatzailea. | --> | Azterlan honek haur oinaren eta oinzolako gangaren hazkundea baloratzen du 4 eta 6 urte arteko haurren artean. Adin horretan hasten da aldaketa hormonalek agintzen duten garapena. Era berean, beste alderdi batzuk baloratzen dira, hala nola, maleolo peronealaren garrantzia biomekaniko mihise tibioperoneoastragalinoan, aldea sexuen eta adinen artean, eta adin horretan haur bakoitzaren jaiotzako hiru parametro biologikoek izan duten eragina (haurdunaldi asteak, amaren adina erditzean eta haur bakoitzaren pisua jaiotzan). Estatistikoki esanguratzua den ausaz hartutako 314 haurrez osatutako biztanleria hartzu zen, guztiak 1993an Txagorritxu Ospitalean (Araba) jaioak. Lortutako emaitzek baieztatzen dute adin horretan oinzolako gangaren garapena hasten dela, oin ezkerra eskuina baino handiagoa dela eta gizonezkoenak emakumezkoenak baino handiagoak direla. Begibistakoa da ere pisu faktoreak eragina duela oinaren neurri antropometrikoetan eta asoziazio estatistikoaren indarra galdu egiten dela adinaren arabera. Azterlan honek analizatutako korrelazio estatistikoetan lortutako emaitzak jakitera ematen ditu. | prestatzea | N-S | GMB0203-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Haur-oinaren neurri antropometrikoen garapena: Geruzetan oinarrituriko azterketa deskribatzailea. | --> | Azterlan honek haur oinaren eta oinzolako gangaren hazkundea baloratzen du 4 eta 6 urte arteko haurren artean. Adin horretan hasten da aldaketa hormonalek agintzen duten garapena. Era berean, beste alderdi batzuk baloratzen dira, hala nola, maleolo peronealaren garrantzia biomekaniko mihise tibioperoneoastragalinoan, aldea sexuen eta adinen artean, eta adin horretan haur bakoitzaren jaiotzako hiru parametro biologikoek izan duten eragina (haurdunaldi asteak, amaren adina erditzean eta haur bakoitzaren pisua jaiotzan). Estatistikoki esanguratzua den ausaz hartutako 314 haurrez osatutako biztanleria hartzu zen, guztiak 1993an Txagorritxu Ospitalean (Araba) jaioak. Lortutako emaitzek baieztatzen dute adin horretan oinzolako gangaren garapena hasten dela, oin ezkerra eskuina baino handiagoa dela eta gizonezkoenak emakumezkoenak baino handiagoak direla. Begibistakoa da ere pisu faktoreak eragina duela oinaren neurri antropometrikoetan eta asoziazio estatistikoaren indarra galdu egiten dela adinaren arabera.Artikulu hau adinaren eta sexuaren geruzetako azterketa deskribatzailean soilik oinarritzen da. | prestatzea | N-S | GMB0204-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Estomatitis Aftosa Recurrente (I): Epidemiologia, etiopatogenia eta aspektu klinikopatologikoak. | --> | "Estomatitis aftosa recurrente" deritzon patologia, ahoan agertzen den ugarienetako bat da. Honen etiologia eztabaidagarria da. Ultzera mingarri batzu bezela agertzen da, tamainu, kokapena eta iraunkortasuna aldakorra izanik. Hauek periodiki beragertzen dira. Lan honetan patologia arrunt honetan ezaugarri epidemiologiko, etiopatogeniko eta klinikopatologiko garrantsitsuenak analizatzen ditugu. | prestatzea | N-S | GMB0301-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Haur-oinaren neurri antropometrikoen garapena: Azterlan deskribatzaile orokorra. | --> | Honako artikulu hau 4,5 eta 6 urte arteko adin tarteko haur oinaren eta oin-zola gangaren hazkuntza balioztatu zuen azterlan batean oinarritu da, aldaketa hormonalak eragindako garapena adin tarte horretan hasten baita. Era berean, beste alderdi batzuk baloratzen dira, hala nola, maleolo peronealaren garrantzia biomekaniko mihise tibioperoneoastragalinoan, aldea sexuen eta adinen artean, eta adin horretan haur bakoitzaren jaiotzako hiru parametro biologikoek izan duten eragina (haurdunaldi asteak, amaren adina erditzean eta haur bakoitzaren pisua jaiotzan). Estatistikoki esanguratzua den ausaz hartutako 314 haurrez osatutako biztanleria hartzu zen, guztiak 1993an Txagorritxu Ospitalean (Araba) jaioak. Lortutako emaitzek baieztatzen dute adin horretan oinzolako gangaren garapena hasten dela, oin ezkerra eskuina baino handiagoa dela eta gizonezkoenak emakumezkoenak baino handiagoak direla. Begibistakoa da ere pisu faktoreak eragina duela oinaren neurri antropometrikoetan eta asoziazio estatistikoaren indarra galdu egiten dela adinaren arabera. Honako artikulu hau azterlan deskribatzaile osoan oinarritzen da. | prestatzea | N-S | GMB0302-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Galdakaoko Ospitaleko larrialdi zerbitzuak erabiltzen dituzten erabiltzaileen soslaia. | --> | Larrialdi zerbitzuetako asistentzia medikuen kopurua gehituz doa etengabe, estatu españolean igoera hau urteko %4an kokatzen da. Erabiltzaileen %80ak bere kabuz erabakitzen dute larrialdi zerbitzu batetara jotzea eta kontsulta hauen %70a larritasun gutxikotzat jotzen dituzte zerbitzu hauetako medikuek. Zerbitzu hauen perfila azaltzen duten ikerketa epidemiologikoak egitea baliagarria izan daiteke osasun planifikazioaren aldetik, hau dela eta, Galdakaoko ospitaleko larrialdi zerbitzuaren erabiltzaileen perfil deskriptibo bat egitea aproposa iruditu zaigu. Emaitzak: Erabiltzaileen perfil orokorra ondokoa dela esan daiteke: gizonezkoa (%51,4), heldua (43,2 urteko media) eta patologia traumatologikoagatik kontsultatzen duena (%50,5). Galdakao inguruko herrietatik datorrelarik gehiengoa. | prestatzea | N-S | GMB0401-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Emaitzak: | --> | Erabiltzaileen perfil orokorra ondokoa dela esan daiteke: gizonezkoa (%51,4), heldua (43,2 urteko media) eta patologia traumatologikoagatik kontsultatzen duena (%50,5). Galdakao inguruko herrietatik datorrelarik gehiengoa. | prestatzea | N-S | GMB0401-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Korrelazio ekografikoa eta kirurgikoa sorbaldako mahukatxo birakariaren loditasun osoaren hausturan. | --> | Ekografia ezartzen ari da esplorazio metodo osagarri gisa sorbaldean zati bigunen lesioak diagnostikatzeko orduan, bereziki mahukatxo birakariaren lesioetan. Gure zentroan, 1992 urtetik aurrera erabili dugu errutinaz proba osagarri hori. Gaur arte sorbaldaren 1.200 esplorazio ekografiko egin dira. Gure ekografien ziurtasun mailaren azterlan prospektiboa egin dugu, mahukatxo birakariaren loditasun osoaren haustura diagnostikatzeko orduan, ebakuntza aurreko emaitzak aurkikuntza kirurgikoarekin erkatuz, sindrome subakromialagatik ebakuntza egindako 153 sorbaldetan, 1993 eta 2001 artean. Erabilitako zundarekin mahukatxoaren loditasun osoaren hausturaren diagnostikoan %97ko ekografiaren sentikortasuna lortu dugu, %98ko espezifikotasunarekin. Era berean, lesioaren neurriaren eta formaren arteko azterketa konparatiboa egin genuen ebakuntza aurreko azterlan ekografikoan eta ebakuntza kirurgiko berean. Lesioaren neurria zehatz ezarri ahal izan genuen, 5 mm-ko errore tolerantziarekin kasuen %89an; lesioaren formako ebakuntza aurreko informazio ekografikoa ez da bat etortzen ebakuntza barneko kasuen %50ean. Erdietsiriko emaitzen arabera, eta bere izaera ez inbaditzailea, bizkorra eta kostu apalekoa dela, uste dugu ekografia proba osagarri funtsezkoa dela ustez bizkarreko sindrome subakromiala duten gaixoen aukera egiteko orduan. Proba horrek gainera, lesioaren neurriaren eta tokiari buruzko baliozko informazioa ematen du, lesioak berez ematen duen informazio urriak ez bezala. | prestatzea | N-S | GMB0402-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Garapen azkarreko dementzia eta miokloniak. | --> | Zenbait Zerbitzutan oso ohikoak izaten dira narriadura kognitiboa dakarten prozesuak. Gehientsuenetan, endekapenezko dementziekin daude loturik. Gaitzak bizkor aurrera egiten badu, beraz, alde batera utzi behar dira beste prozesu guztiak. Emakume gaixo baten kasua dugu. Bere gorputzaren ohiko funtzionamendua narriatu delako dago ospitalean. Miokloniak eta elektroentzefalograma bat antzeman zaizkio; azken hori, gainera, Creuzfeldt-Jakob gaixotasunarekin bateragarria da, besteak beste. 14-3-3 proteinaren azterketa egin zaio, eta emaitza positiboak lortu dira. OMEren eta entzefalopatia espongiformeen Zaintzarako Europako Taldearen sailkapen-irizpideen arabera, kasu honek "gertagarri" ezaugarriak betetzen ditu. "Gertagarri" diagnostikatu, eta 2 urte baino gehiago bizirik iraun duenez, badirudi diagnostikoa ez dela egokia. Diagnositestak eta positibo faltsuak gainbegiratu ditugu. Horien artean, honako hauek dira nabarmentzeko modukoak: berriki izandako garuneko baso-gaixotasuna, entzefalitis birikoa, glioblastoma, garun-metastasiak eta garuneko kalte hipoxikoa | prestatzea | N-S | GMB0501-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Gizentasun erigarriaren tratamendu kirurgikoa. | --> | Ohiko tratamendu motek porrot eginez gero, gizentasun erigarriaren kirurgia da epe luzera egin daitekeen tratamendu bakarra. Gure esperientziaren datuak aurkeztuko ditugu: 556 ebakuntza egin dizkiegu 507 gaixori, 1996ko apiriletik gaur egunera arteko tartean. Gastroplastia bertikal eraztunduna oso teknika murriztailea zen hasiera batean, baina baztertu egin zuten; izan ere, pisu galera desegokia eta etengabeko gonbitoak zirela tarteko, gaixoen bizi-kalitatea benetan kaskarra zen. Ebakuntza egindako 80 gaixoetatik 40ri beste teknika bat egin behar izan zieten gerora. By-pass gastrikoa da guk aukeratu dugun teknika: Roux-en Yaren heldulekuen luzerak gizentasun mailara egokitzen dira. Kirurgia primario honekin dagoeneko 234 ebakuntza egin dira gaixoari ebakia eginez, eta 186 laparoskopia bitartez. Kirurgia mota honetan, heriotza tasa % 0,5ekoa da, eta ebakuntza osteko arazoak, berriz, % 5,5ekoak dira: odoljarioa (% 4,8) eta dehiszentzia anastomotikoa (% 1,7). Epe luzera, laparoskopiari esker, sabel-etenak % 31tik % 0,5era murriztu dira. Batez bestean galtzen den gainkarga, berriz, % 71koa da. Gaixoen % 79k gainkargaren % 50 baino gehiago galtzen dute, eta "arrakasta irizpidetzat" jotzen da hori. Horrenbestez, bizi-kalitatea eta gizentasunarekin lotutako bestelako erikortasuna nabarmen hobetu dira. | prestatzea | N-S | GMB0502-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Gure esperientziaren datuak aurkeztuko ditugu: | --> | 556 ebakuntza egin dizkiegu 507 gaixori, 1996ko apiriletik gaur egunera arteko tartean. | prestatzea | N-S | GMB0502-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Whipple gaixotasunaren ezohiko aztarnak: Lau kasuren ikerketa. | --> | Whipple (EW) gaixotasunak hesteei eragiten die bereziki. Gehientsuenetan, diagnostikoaren oinarrian gaizki xurgatzea eta sindrome toxikoa daude. EW gaitza duten lau gaixo ditugu, oso ohikoak ez diren ezaugarri edo agerpenekin: eztul lehor etengabea, abdomeneko mina eta idorreria, hesteen azpibuxadura eta sintoma neuropsikiatrikoak. Agerpen kliniko horiek aztertu, eta gaur egunera arte deskribatu diren adibideetan daukaten maiztasuna alderatu da. | prestatzea | N-S | GMB0503-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Iktusean atentzioa eta hobetzeko aukerak. | --> | Azterlan honek helburutzat du Arabako ospitale publikoetan iktusa hartseko dauden prozesuan azpimarragarriak diren datuak ezagutzea. Insistentzian egondako atzerapenak bildu dira, gaixo berari edo larrialdietara eramana izateari (sintomak hasi zirenetik eta larrialdietan sartu arteko denbora) zor zaizkionak, eta gainera, arreta sistemari dagozkionak (konstanteak hartzen hasi eta TACa egin zaion arteko denbora). Bildutako beste datu batzuk egindako proba osagarriei, ospitaleratze motari, alta txostenaren kalitateari eta ondorio txarren balorazioari dagozkie. Hobetu beharreko atentzioa gehien ematen duten alderdiak honako hauek dira: gaixoak iktusaren lehen sintomak nabaritzen dituenetik larrialdietara iristen den arte egon ohi den atzerapena eta larrialdietan sartzen denetik neuroirudi diagnostikoa egiten zaion arte. Kasu bietan, bariazio koefiziente zabalak eta 3 ordo baino gahiagoko erdiko balioak daude. Gainerakoan, prokasu adierazle egokiak daude, baina altan dagoen gaixoaren ahalmen funtzionalaren erregistro urria antzematen da, eta horrek osasun arretaren emaitzen alderaketa zailtzen du. | prestatzea | N-S | GMB0504-GS.rs3 | GS | Middle | honako hauek | Medikuntza | |
| Hobetu beharreko atentzioa gehien ematen duten alderdiak honako hauek dira: | --> | gaixoak iktusaren lehen sintomak nabaritzen dituenetik larrialdietara iristen den arte egon ohi den atzerapena eta larrialdietan sartzen denetik neuroirudi diagnostikoa egiten zaion arte. | prestatzea | N-S | GMB0504-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Oin malguaren tratamendua haurrengan kalkaneo-stop teknikarekin. | --> | Hona hemen oin malgua izateagatik kalkaneo-stop teknika erabiliz gure zerbitzuan ebakuntza egin diegun haurrek izandako emaitzak. 1992. eta 2004. urte bitartean, 47 gaixo aztertu genituen, eta 82 oinetan egin genuen ebakuntza. Azterketa medikoetan, hainbat arrazoirengatik, kasu batzuen aztarna galdu ostean, klinikoki 64 oin aztertu genituen, Smith eta Millar eskalaren bitartez. Era berean, erradiologikoki 49 oin aztertu genituen, ebakuntza aurretik eta ondoren zenbait karga angelu neurtuz. 41 oinetan (%64,1) emaitza bikainak erdietsi genituen; 22 oinetan (%34,4) emaitza onak; eta kasu bakarrean (%1,5) emaitza txarrak. Lehen mailako arretan, erradiologikoki, estatistikari begira hobekuntza nabarmena sumatu genuen Costa-Bartani, Meary eta astragaloaren oin zolako flexioko angeluetan. Era berean, Giannestras angeluaren aldakuntza txiki bat aurkitu genuen, eta ez genuen inolako aldaketarik ikusi astragalo-kalkaneo angeluaren neurketan. Gure seriearen deskribapen bat egin dugu; eta baita patologia honetan gaur egun kirurgiak dituen teknikei eta ematen dituen argibideei buruzko eztabaida bat ere. | prestatzea | N-S | GMB0601-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Hona hemen oin malgua izateagatik kalkaneo-stop teknika erabiliz gure zerbitzuan ebakuntza egin diegun haurrek izandako emaitzak. | --> | 1992. eta 2004. urte bitartean, 47 gaixo aztertu genituen, eta 82 oinetan egin genuen ebakuntza. Azterketa medikoetan, hainbat arrazoirengatik, kasu batzuen aztarna galdu ostean, klinikoki 64 oin aztertu genituen, Smith eta Millar eskalaren bitartez. Era berean, erradiologikoki 49 oin aztertu genituen, ebakuntza aurretik eta ondoren zenbait karga angelu neurtuz. 41 oinetan (%64,1) emaitza bikainak erdietsi genituen; 22 oinetan (%34,4) emaitza onak; eta kasu bakarrean (%1,5) emaitza txarrak. Lehen mailako arretan, erradiologikoki, estatistikari begira hobekuntza nabarmena sumatu genuen Costa-Bartani, Meary eta astragaloaren oin zolako flexioko angeluetan. Era berean, Giannestras angeluaren aldakuntza txiki bat aurkitu genuen, eta ez genuen inolako aldaketarik ikusi astragalo-kalkaneo angeluaren neurketan. | prestatzea | N-S | GMB0601-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Larritasunezko irizpide psikosomatikoak onkologian. | --> | Ikerketa honetan Pierre Martyren Sailkapen Psikosomatikoari dagozkion arrisku psikosomatikoko 77 item aztertu dira. Basurtoko (Bilbo) Ospitaleko Medikuntza Arlo batean ospitaleratuta dauden 92 gaixok parte hartu dute. Pierre Martyren Sailkapen Psikosomatikoa aplikatzeko beharrezkoa den historia patopsikobiografikoa egiteko asmoz, elkarrizketa egin zitzaien gaixo guztiei. 7 itemak aztertuta, estatistikoki desberdintasun aipagarriak aurkitu ziren gaixo onkologikoen eta bestelako patologiak dituzten gaixoen artean (p<0.05). Horrez gain, item horiek neoplasiak dituzten gaixoak eta bestelako gaixoak bereizten dituzte, horiei buruzko balorazio orokorra egiteko aukera ematen dute, eta prozesuaren igurkapenen gaineko argibideak ematen dizkigute. | prestatzea | N-S | GMB0701-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| "Basal like" fenotipo tumoralak (c-erb-B2 -, RE - eta RP - negatiboa) biologikoki oso erasokorra den bularreko minbiziaren azpitalde bat definitzen du, kirurgia ondoko pT1 egoeran. | --> | Ikerketa berriek, "micorarrays" teknika erabiliz, pronostiko txarra duen bularreko minbiziaren azpitalde bat hauteman dute. Tumore horiek ez dituzte hormona hartzaileak eta c-erb-B2 onkogenea adierazten; eta bai, ordea, epitelio basaleko geruzaren zelulei dagozkien kitokeratinak. Horren ondorioz, tumore fenotipo horri "basala" esaten zaio. Lan honetan fenotipo basala aztertzen dugu, kirurgia ondoreko pT1 egoeran dauden bularreko minbizi goiztiarretan. Haien sailkapena egiteko hormona hartzaileen eta c-erb-B2 onkogenearen gabeziaz baliatu gara, ikerketa anatomopatologikoetan erabili ohi diren zehaztapenak direlako. Guztira, foku bakarreko 442 bularreko minbizi aztertu dira, pieza histologikoan (pT1) 2 cm edo gutxiago dituztenak. Guztiak 1993ko urtarrilaren eta 2005eko abenduaren artean operatu ziren. Horien artetik, 369 NOS kartzinoma duktal iragazkorrak izan ziren, eta horiexek baino ez dira aztertu. 369 horien artetik, berriz, 346 kasuei dagozkien datu inmunohistokimiko osoak ditugu (RE, RP, c-erb-B2, p53 eta Ki67) eta horiek dira, hain zuzen ere, amaierako azterketan sartu ditugunak. Gure parametroen arabera definitutako fenotipo "basala" korrelazioan jarri zen nabarmenki p53 mutatuaren agerpenarekin (p = 0.0001) 3. gradu nuklearra (p<0.0001), eta %60 edo hortik gorako Ki67 agerpen ehunekoarekin; bestalde, korrelazioa oso txikia izan zen 3. gradu histologikoarekin (p = 0.045). Ganglioen inbasioarekin (p = 0.51) ez zen korrelazio gradurik hauteman. Kitokeratina basalak zehaztu gabe daudenez, txosten anatomopatologikoetan erabili ohi diren parametroen bidez "basal-like" tumoreen azpitaldea hauteman dezakegu, gaitzaren egoera oso goiztiarrean. Azpitalde hori biologikoki oso erasokorra izan ohi da. | prestatzea | N-S | GMB0702-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Galtzarbearen gongoil inbasioaren egiazko intzidentzia T1 bularreko minbizian, geure biztanleen artean. | --> | Barne kontrolerako mekanismo gisa erabiltzeko eta gure biztanleen artean gongoila zentinelen tasa aurreikusteko helburuarekin, pT1 bularreko minbiziko azken 400 kasuetako besapeko inbasioaren tasa aztertu dugu. Kasu guztietan, besapeko linfadenektomia osoaren teknika klasikoarekin egin da ebakuntza. 400 tumoretatik 336 (%84.0) NOS kartzinoma duktal iragazkorrak izan ziren, 32 (%8.0) gingiltxo kartzinomak, 22 kartzinoma tubular puruak (%5.59), eta 10 ohikoak ez diren histologia barietatekoak. Tamainen araberako banaketa honako hau izan zen: 0-5 mm (pT1a), 13 kasu; 6-10 mm (pT1b), 102 kasu; 11-20 mm (pT1c), 285 kasu. Spearman testaren bidez, besapeko gongoila metastasiaren presentzia korrelazioan jarri genuen eskura genituen datu klinikoekin eta biologikoekin (histologia, tamaina, maila histologikoa eta nuklearra, hormona hartzaileak, Ki67, c-erb-B2 eta p53). pT1 tumoreko 13 kasuetan ez zen gongoila inbasiorik hauteman; aldiz, pT1 101 tumoretatik 19 kasutan (%18.6) inbasioa hauteman zen, eta pT1c tumoreen artetik 93 kasutan (32.6%). Azterketa estatistikoek erakutsi zuten gongoilaren inbasioari nabarmen lotutako faktoreak izan zirela; alde batetik, 3. maila histologikoa (p = 0.0066); eta bestetik, %10etik gorako Ki67 indizea (p = 0.0036). Bestalde, gongoiletako inbasiorik ez zegoela nahiko ongi aurreikusi zen honako kasu hauetan: 5 mm edo txikiagoetan (pT1a) (p = 0.022), histologia barietate tubular puruan (p = 0.0026), 1. maila nuklearrean (p = 0.0018), eta 1. maila histologikoan (p = 0.0022). Gure biztanleen artean, T1 bularreko minbizietako gongoil zentinela aztertzean, oro har, lau gaixotik gongoil positibo bat hauteman ohi da. Kasuen erdian edo gehiagoetan, gongoil hori basapean egongo den positibo bakarra izango da. Proportzioak gora egiten du T1c tumoreetan; izan ere, hirutik bat hautematen da horrelakoetan. T1a tumoreak eta edozein tamainatako kartzinoma tubularrak dira gongoil inbasioa izateko probabilitate txikiena dutenak. | prestatzea | N-S | GMB0703-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Hipertentsio arterialaren ikerketa farmakoepidemiologikoa eta farmakoekonomikoa. | --> | Hipertentsiorako tratamendu farmakologikoa konplexua da, hori adierazten du medikuek errezetatutako eta laborategi farmazeutikoek eskainitako farmako aukera zabala. Hipertentsio arterialaren prebalentzia handia da, batez ere 65 urtetik gorako pertsonetan. Euskal Herriko hipertentsioz tratatutako populazioaren prebalentzia 108 mila biztanleekikoa da. Hipertentsioaren tratamendurako farmako erabilienak Euskal Herrian dira: ECA-ren inhibitzaileak, batez ere enalaprila, eta angiotentsina II-ren antagonistak. Farmako antihipertentsiboen kostu ekonomikoak 72.050.133,02 suposatzen du. Farmako zehatz baten presentazio berdinen artean prezio ezberdintasun garrantzitsuak existitzen dira. Merkatuak eskaintzen digun espezialitate merkeena aukeratuko bagenu 6.463.400,35-ko aurrezpena lortuko genuke. | prestatzea | N-S | GMB0801-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Belauneko protesiaren infekzioa. | --> | Belauneko protesiaren infekzioa arazo larria da pazientearentzat eta zirujauentzat. Prebentzio metodoen eta artroplastiako teknika modernoen laguntzaz horrelako kasuak murriztu diren arren, infekzio hori sendatzea erronka bat da oraindik ere. 1996. eta 2004. urteen bitartean gure ospitalean izandako 23 infekzio protesiko aztertu ditugu. Horien artean, 6 kasu baztertu ditugu hainbat arrazoirengatik. Gure ospitalean PTRko infekzio kroniko guztiak bi alditan eginiko ordezko protesien bidez tratatu ziren (LCCK protesiekin: Legacy Constrained Condylar Knee zementu antibiotikoarekin). Bigarren aldiaren ondoren, batez beste, 23 hilabeteko jarraipena egin zitzaien pazientei, 3 hilabeteko eta 5 urteko tarteekin. Erabilitako metodologia (infekzioa diagnostikatzeko eta sendatzeko erabilitakoa) eta lortutako emaitzak aztertu ditugu. | prestatzea | N-S | GMB0802-GS.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Andraizea / Irati Goikoetxea / Erein,2014 Andraizea Usoa Alberdi Fernandez / Aizu!,2015-01. | --> | "Usteak, erdiak ustel" egiak kolpatu ninduen liburu hau irakurri ostean; bestela esanda,neu ere aurreiritzien mende bizi naizela onartu behar osteko amorruak.Egilea Irati Goikoetxea Matematikan lizentziatua izaki, istorio karratu eta erabat logikoak espero nituen ; inola ere txunditzea, barre egitea edota barruraino hunkitzea.Are gutxiago, nire burua islatuta ikustea, tarteka baino sarriago.Bada,bete-betean egin nuen kale.Izan ere, izenburuko Andraizea hitz-jokoak erakarrita hautatu nuen liburuak ez du ezer karratu eta logikotik, batik bat bigarrenetik, eta asko,ordea, surrealismo eta sentimendu aniztasunetik.Enpatiaren samurtasunez gainezka daude istorioak,eta idazleak ezin hobeto asmaturiko absurdu-ukitu zoragarriak biltzen ditu, gozokiak lez banaka-banaka dasta ditzagun, bakoitzaren zapore bereziaz gozatuz.Hamalau ipuintxok osatzen dute liburua,eta denek hitz egiten dute emakumeez, hainbat emakumez eta inguruko gauza eta pertsonekin dituzten harremanez.Gustura entzungo nioke idazleari zelan lortu duen hainbeste nortasun, hain bereziak, hain desberdinak, halako istoriotxoetan konprimitzea eta hain garbi islatzea.Hizkuntza natural bezain soila baliatuz, inolako itzulinguru eta katramilarik gabe, nortasun oro osatzen duten haize bitxien hautaketa bat eskaini digu matematikariak, unetxo gozagarriak opari. | prestatzea | N-S | SENTAIZ01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Zangotraba / Juan Kruz Igerabide / Erein,2014 Zangotraba K. Altuna / Aizu!,2014-09. | --> | Igerabidek genero beltzeko nobela kaleratu du, izenburua zuzen jarrita,protagonistak lagunari egindako putakeria ez baita erraz ahazten eleberriaren garapenean.Bestalde, irakurle askorentzat ezagunak izango diren kokalekuak eta garaia hautatu ditu idazleak: Irun eta inguruak, Franco hil ondorengo urteetan.Testuinguru horretan, pertsonaiak sindikalismoan, euskalgintzan, feminismoan, drogaren munduan, ETAren inguruan...mugitzen dira.Eta protagonista bakar batean biltzen dira bi pertsonaia nagusiak.Alde batetik, Joxe, aduanetako langile inuzente samarra.Bestetik, Juan Fernandez detektibea, zinikoa eta traidorea.Joxek emaztea eta lagunak dauzka,gaizki tratatzen baditu ere (erabat engainatuta dauzka).Fernandezek, berriz, poliziaren " adiskidetasuna", amorante beldurgarria eta ongi ordaintzen duten bezeroak.Gizakion ezaugarri on eta txarren ispilu, biak dira pertsonaia patetikoak eta, hainbat unetan, komikoak.Gustura irakurtzen da nobela, protagonistaren joko bikoitza nola bukatuko ote den, nahiz eta amaiera horren zantzuak aurretik eskaintzen dizkigun idazleak:tarteka, kontakizunaren hariak " bidaia" laburrak egiten ditu etorkizunera, burdin-hesia duen balkoi batera, hain zuzen.Idazkerak ere laguntzen du aurrera plazerez egiten,Igerabideren estiloa aberatsa baita,egoerari eta pertsonaiei ederki egokitua,baina erraza aldi berean. | prestatzea | N-S | SENTAIZ02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Sacamantecas nuen aita / Aitor Arana / Txalaparta, 2012 Sacamantecas nuen aita Lurdes Imaz / Aizu!,2013-02. | --> | XIX. mendean Gasteiz inguruak izutu zituen Juan DÃÂaz de Garaio Sacamantecas pertsonaia hartu du Aitor Aranak ( Legazpi, 1963 ) bere azken eleberrian.Sei emakume bortxatu eta erail zituen arabarrak 1870 eta 1879 bitartean, eta garrotez hil zuten 1881ean.Munstroa gizatiartzeko asmoz edo, Adela alabaren ikuspuntua aukeratu du idazleak Sacamantecasen istorioa berreraikitzeko.Santa Klara komentuan moja, aitari buruzko egunkari txatalak errekuperatuko ditu,eta haietatik abiatuta DÃÂaz de Garaioren istorioa kontatu nahiko du, bere galbahetik pasatuta.Lanetik etxerakoan, Gasteiz inguruko errepideetan harrapatzen zituen emakumeak bortxatzen eta erailtzen saiatzen zen DÃÂaz de Garaio, baita lortu ere sei aldiz.Zahartuz zihoala, gero eta zailagoa egiten zitzaion basatikeriak egitea, eta horri esker harrapatu zuten.Pasarte horiek eta alabaren kontaketak biltzen ditu nobelak 16 kapitulutan zehar.Euskal Herriko hiltzailerik famatuenaren ibilerak ezagutzeko aukera ematen digu Aranak, baita garai haietako ohiturak ere:debekatuta zegoen makila-jokoa, " bideetako mari" izena zuten prostituten bizimodua, eta abar.Lan historiko interesgarria egin du idazleak pertsonaia horri buruzko dokumentazio bildu eta irakurleen esku ipintzeko.Hala ere, nahiko planoa da nobela, erritmoa falta zaioeta bortxaketen kontaketak aspergarriak ere bihurtzen dira, ankerkeria horien narrazioak inoiz horrela deskribatu badaitezke, behintzat.Bestalde, alabaren ikuspuntua ez da batere argi geratzen,eta ez dio askorik eransten kontaketari; sobera dagoela esan daiteke. | prestatzea | N-S | SENTAIZ03-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Jon Miranderen gutunak ( 1948 - 1972 ) / Jon Mirande / Susa, 1995 POSITIBOA
Idazle ez emankor baten fruitu emankorra Ritxi Lizartza / Argia, 1997-02-09. | --> | Euskal literaturan ugari dira lan gutxi ( askotan bakarra ) argitaratu eta ospe handia lortu duten idazleak.Frankotiradoreak.Lan horrek lortutako oihartzuna, ordea,idazle emankor askok bizitza osoan lortzen dutena baino handiagoa izan da.Jon Mirande zuberotarrak, lan bateko egilea ez bada ere,literatur mailan emankorregia ez izan arren, genioei gorderiko txoko horietako bat lortu du bere eleberri lahurra, ipuin bilduma, poesiak eta kazetari-lanei esker.Bada,ordea, mirandezale gehienoi orain arte ukatu egin zaigun idazle honen informazio ugariena ematen duen sorkuntza lanik, bere gutunak, alegia, batez ere Txomin Peillen, Andima Ibinagabeitia eta Jon Etxaiderekin.Luxuzko edizioan aurkeztuak,informazio osagarri ugari ematen du ediziogileak :Mirandez argitaratu diren lan gehienak, bere liburuen edizioak, gutunen aurkibidea hartzailearen arabera sailkatuak...Bere literatur lanak genio handi eta polemiko baten uzta utzi digu,baina gutunek, Mirandek horren gustuko zuen ohituraren --harremanak idatziz izatea, Peillenen berak aipatzen digun telefonoa erabiltzeko zailtasunak medio-- ondorio zuzena,pertsona horren inguruko bizitza eta sentimenduak erakusten dizkigu, bere gordinkerian.Era berean, eskutitzen bidez, hainbat poema eta eginiko beste lanen aipamena ere egiten digu Mirandek.Patri Urkizuk dioenez,350 gutun bildu zituen arren, 275 baizik ez ditu hautatu.Erabakiarekin erahat ados ez nago,baina nahikoa informazio biltzen da Mirandek Euskal Herriaz eta inguruko gizarteaz bizi zuen maitasun eta gorroto harremana argi azaltzeko.Aukera ederra da irakurlearentzat, Mirandek gaztetik hasi eta ia hil arte eutsi zion ohitura horri esker, modu kronologikoan emana gainera.Froga bat egin liteke, herrien izena eta batez ere bere izena zein hizkuntzatan idazten duen begiratzea, une horretan bere herriarekiko sentimenduak eta harremanak nolakoak diren jakiteko.Pena bakarra, agian, alerik ez ematea eskuz idatzita izan zen moduan. | prestatzea | N-S | SENTARG01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Alter ero / Bertol Arrieta / Susa, 2012 OSO POSITIBOA
Ispiluan den "beste ni"-a Saioa Ruiz Gonzalez / Argia, 2013-01-27. | --> | Izugarri gustura irakurri dut Bertol Arrietaren Alter ero narrazio liburua. Arin irakurtzen diren zortzi ipuin laburretan pertsonaia maskulino bana topatzen dugu betiko errealitatean txertatuak. Hala eta guztiz ere, bada errutina horretan pertsonaiek erakusten duten egiteko modu berezi bat, errealitate arruntenetan aurkitzen dena baina besteengan ikusten ez dugun arte, harrapatzeko zail xamar suerta datekeena. Ispiluaren metodoa inkontzienteaz kontziente izateko metodo ezin hobea iruditzen zait.
Hari narratibo landugabeegiak eta idazkera sinpleegia izan arren, ene ustez, guztiongan bizi den Alter ero inkontziente hura biziki ondo islatzen jakitetik abiatzen da Arrietaren gaitasuna. Horrek pentsatzera eraman nau Arrieta bera ez ote den sekula psikoanalisian aritu. Ez erotasunagatik, terapia psikoanalitikoaren defendatzaile sutsua nauzue, baizik eta errealitatea perzibitzeko modu eta perspektiba berezi batetik idazten jakin izan duelako.
Narrazio gehienetan ageri diren pertsonaiak neurotiko obsesibotzat har daitezke: Ipuin perfektua idatzi nahi duen narrazio horretako pertsonaia, Un tal Ekain izena duen ipuin bereko pertsonaia, bere burua Cortazarren oinordekotzat daukana, edota Laurak eta hodei ipuineko pertsonaia, erlojuetan orratz handiak etengabe irentsi baitu txikia!
Arrietak, baina, ez ditu horrela tratatzen. Egiten dutena deskribatzera mugatzen da oso arruntak diren egoeratan txertatuz, halakoxea baita egunerokotasuna, eta bizitza, azken finean. Baina hain da arrunta, askotan begirada lanbrotu egiten zaigula, eta gure beldurrez, obsesio eta frustrazioez ohitura egiten dugu, stand-by egoeran (ipuin baten izenburuaren antzera) geratzeraino. Denbora betibera, bizitzaz aldatu nahia eta ezin (ausartu ez?), iraganeko frustrazioen arantzak erauzi nahia (zenbat dira ikasketa unibertsitarioak, gurasoen influentziak bultzaturik egin dituztenak?), egonkortasunari Bye esateari panikoa, zenbait profesiotan dauden obsesio perfekzionisten azaleratzea (idazlearen inspirazioa versus teknika); nor ez da luzez ezerezari begira geratu, inspirazioa noiz iritsiko den zain? Edo, idazteari ekin aurretik milaka liburu irentsi behar dugulako obsesioa nork ez du inoiz ukan? Ipuin perfektuko pertsonaiak panikoa dio idazlearen profesioari.
Bertol Arrietak narrazio liburu interesagarria eskaintzen jakin izan digu. Gure izaeraz (izanaz?) hausnartzeko manual gisa eta, espresioa onartzen badidazue, etxetik ibiltzeko dosi psikoanalitiko ttipi moduan hauteman dut nik. Guztiz gomendagarria. | prestatzea | N-S | SENTARG02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Pendrive / Arrate Mardaras / Susa, 2013 NEGATIBOA
Ideia ona, baina... Saioa Ruiz Gonzalez / Argia, 2014-09-07 | --> | Pendrive izeneko narrazio sorta edo ariketa literarioarekin estreinatu da Arrate Mardaras ( Abadiño 1960).Demagun editore batek uesebe bat aurkitzen duela bulegoko mahai gainean,eta ez daki nondik ezta nola heldu den ere.Jabe hipotetikoak eduki zitzakeen proiektu desberdinen piezak aprobetxatuz,editore narratzaileak bere edizio pertsonala osatuko du barnean dagoen materialarekin.Emaitza:pendrive galdu bati buruzko hipotesiak, Sinda izeneko emakume bati buruzko pasarteak eta ohar linguistikoez, nahiz eta ez beti, lagunduta datozen zenbait narrazio solteen kopiatu/itsatsi eran egindako muntaia da irakurleari eskaintzen zaiona.Edo inpresio hori izan dut nik behintzat.Egia aitortzearren liburu honek deseroso sentiarazi nau hainbat momentutan.Irakurtzen ari nintzela zalantzan aritu bainaiz ez ote zen izango nire gaitasun ahulagatik, barne egituraren kohesio falta zela eta,edo liburuak berak duen konplexutasunagatik, pasarte ugari behin baino gehiagotan irakurri behar izan ditudala,bidean zerbait ahaztu dudanaren sentsazioa neukalako.Atalen arteko batasuna aurkitzen saiatu naiz etengabe, batak besteari egiten dion mesedea aurkitu nahi izan dut, collageak zentzua har dezan,baina, nire zoritxarrerako, arrakastarik ez.Azkenik, existitzen ez den zerbaiten bila nenbilela ondorioztaturik izenburuari erreparatu diot: Pendrive.Ez al da hura kohesiorik gabeko fitxategiak, piezak, gorde eta mantentzeko instrumentu bat?Ez al du horrek ere liburuarekin zerikusirik?Ez al dira biak hitzen memoriarako gordailuak?Zentzu horretan originala iruditu zait Literatura kontsideratzeko proposamen berritzaile hau,baina tratatzeko modua iruditzen zait liburuaren puntu ahuletako bat.Halako instrumentu baten edukia nola edo hala papereratu izana da, ene ustez, ideia jeniala birrindu duena.Are gehiago, nik esango nuke, publikoaren interesetatik at dagoela.Gustuak eta irakurle mailak alde batera utzita, gizakiari istorioak entzun zein irakurtzea gustatzen zaio.Eta paperezko pendrive honetan sei narrazio aurkitzen ditugu beste testuekin erlaziorik ez daukatenak.Historiako garai eta testuinguru oso desberdinetan gertatutako maitasun istorioak dira, non, tronpatzen ez banaiz,gehienek duten gerra eszenatoki.Narrazio horietara mugatu izan balitz baliteke bestelako emaitza eduki izana,baina kasu hipotetikoan mintzo gara.Orainaldian esatearren,lehen ariketa literarioa da Arrate Mardarasen Pendrive. | prestatzea | N-S | SENTARG03-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Emaitza: | --> | pendrive galdu bati buruzko hipotesiak, Sinda izeneko emakume bati buruzko pasarteak eta ohar linguistikoez, nahiz eta ez beti, lagunduta datozen zenbait narrazio solteen kopiatu/itsatsi eran egindako muntaia da irakurleari eskaintzen zaiona. | prestatzea | N-S | SENTARG03-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Uraren aroak / Joan Aldamizetxebarria / Beta, 2013 NEGATIBOA
Esperientzia eta izarrak Igor Estankona / Argia, 2013-03-31 | --> | Denbora igarotzen ez denean ( 2002 ) eta Bihotzaren lautadak ( 2004 ) poemarioen ostean, Ediciones Betarekin hirugarrena du Tarragonan jaiotako gernikarrak Uraren aroak.Beretzat ez ezik ingurukoentzat eta entzun gura duten guztientzat idazten duten asko legez autoediziora emana,handinahi barik diosku, eskertzetan, zergatik ekin dion berriro poesiaren bide malkartsu, ederrari :"Seguruenik liburu hau sortzen hartu dudan plazerrik handiena lerro hauek idaztea da, azken urte gorri hauetan beraien laguntza, babesa eta arretak eskaini dizkidatenei eskerrak publikoki emateko".Liburua berpizte batekin hasten da,edo lozorroarekin:"Atzean utzi dut Orion ikusten ez deneko aroa".Beraz, neguko nebulosa ikusten ez deneko aroa utzi badu atzean,Aldamizetxebarriari negua hasi zaio.Edo uda australa.Izan ere, bidaia liburu bat da Uraren aroak hau, itzuleran kontatutako istorioa, nostalgia bihurtutako zirkulu baten ixtea.Denborarik eza, bidaiari baten ikuspegi zabala, eta naturarekin eta sentimenduekin nahasten den batasunaren filosofia bat ageri da hemen, eite sano klasikokoa :"Atzaparkada izoztuek / aurpegia zurbildu digute / (...) / Badator./ Txorien logurarekin batera./ Doluz jantziko dira kaleak./ Dolua izango da gure bihotzetan".Hustasunean oinarritzen den ikuspegi zabal horrekin idatzia da Uraren aroaketa, zentzu horretan, egia da Aldamizetxebarriaren arnasa luzeko poemak ( Atzo iluntzean, Bidea egiten, Bat-batean ) badutela sakontasun bat atsegina eta pausatua.Ezkorra ere bai, baikorra beste.Kontrajarrita ageri dira, finean, disimulatzen ezinezkoa den bitalismoa eta pentsamendu landua, narratibarantz egiten diona, poesiaren arrastotik ateraraziz.Sentimenduz idazten duela bistan da.Idazle ondratua iruditu zait :"Bat-batean desagertzen den min setatiaren antzera / horrela abandonatuko nau bakardadeak / zuk baino beranduago, zuk baino arinago".Dena dela, azken lerro horretan legez, galdu egiten da pasarte askotan dominatu ezinik hizkuntza,eta lehen aipatu dugun poesiaren bideetatik aparte arroztua.Onartu behar dut deseroso sentitu naizela maiz, artifiziozkoak begitandu zaizkidala joko asko.Uste dut idazleak barruan gordetzen duen pultsua ez dela guztiz azaleratzen, maitasun idealizatuaren abusu bat dagoela, eta poema laburren esanahirik, adierazpenik eza, pisuegia egin zait. | prestatzea | N-S | SENTARG04-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Beretzat ez ezik ingurukoentzat eta entzun gura duten guztientzat idazten duten asko legez autoediziora emana,handinahi barik diosku, eskertzetan, zergatik ekin dion berriro poesiaren bide malkartsu, ederrari : | --> | "Seguruenik liburu hau sortzen hartu dudan plazerrik handiena lerro hauek idaztea da, azken urte gorri hauetan beraien laguntza, babesa eta arretak eskaini dizkidatenei eskerrak publikoki emateko". | prestatzea | N-S | SENTARG04-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Sarako idazleen biltzarrera Maiatzekoek uzta beti interesgarria ekartzen dute. | --> | 2009ko apirilean Xabaltx zuraidarraren letraz osatutako liburua agertu zen aipatutako elkartearen eskutik.Poema liburu baten antzera irakurri dugu, tributu baten moduan ulertu,eta musika bera bezala gozatu.Daukan barne-erritmoagatik izango da agian.Nafarroa garaian bizi den kantariaren Xabaltx & H2O ( 1994, autoekoiztua ), Zalantzak ( 1998, IZ ), Gauerdi pasa eta ( 2001, Agorila ), SMS galduak ( 2005, Gaztelupeko Hotsak ) eta Cymeus ( 2009, Agorila ) diskoetako letren hustuketa honetan murgiltzea abentura polita da,nahiz eta piezetako asko, normala denez,pobreak izan irakurtzeko eta egokiagoak kantatzeko.Zu gabe, Eresia, Izarren bizia, Satelita, Zaldi ibiltari eta halakoek ez dute funtzionatzen liburuan,baina beste batzuk itzelak dira --Chico Mendez, Arin arin, Mozarten Lacrimosa--.Are gehiago : itxuraz xaloak diren letra jakin batzuetan geratu zait iltzatuta gogoa.Belar hoberena da adibide on bat:zuzen eta garratz hitz egiten du Xabaltxek autoritarismoaren kontra.Hitzetako asko maila poetiko altuegikoak ez direla jakin arren, barrunta daiteke abestia euren baitan, musika euren eitean.Neil Youngekin gertatzen den bezala -- ez da, inondik ere, konparagarri --, letrak goratu egiten du kantua.Hori meritu handikoa da, musikaltasuna eta esanahia uztartu behar baitira.Arestian aipatutako horregatik guztiagatik atsegin ditut, txarragoak edo hobeak, inoren letrekin ez dabiltzan kantariak.Cohen, Jim Morrison, Dylan, VÃctor Jara, Silvio edo Moustaki dira batzuk -- askorentzat poesia irakasle --, baina hurragokoak eta bikainak dira, baita, Juan Carlos Perez, Niko Etxart eta Anje Duhalde.Xabaltx azken hauen arrazakoa da, eta Lou Reeden senidea : idazle moduan ez hain poeta, poeta moduan ez hain idazle... musikari, finean. | prestatzea | N-S | SENTARG05-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Xabaltx / Xabaltx / Maiatz, 2009 OSO POSITIBOA
Lautadetako haizea Igor Estankona / Argia, 2010-01-31 | --> | Sarako idazleen biltzarrera Maiatzekoek uzta beti interesgarria ekartzen dute.2009ko apirilean Xabaltx zuraidarraren letraz osatutako liburua agertu zen aipatutako elkartearen eskutik.Poema liburu baten antzera irakurri dugu, tributu baten moduan ulertu,eta musika bera bezala gozatu.Daukan barne-erritmoagatik izango da agian.Nafarroa garaian bizi den kantariaren Xabaltx & H2O ( 1994, autoekoiztua ), Zalantzak ( 1998, IZ ), Gauerdi pasa eta ( 2001, Agorila ), SMS galduak ( 2005, Gaztelupeko Hotsak ) eta Cymeus ( 2009, Agorila ) diskoetako letren hustuketa honetan murgiltzea abentura polita da,nahiz eta piezetako asko, normala denez,pobreak izan irakurtzeko eta egokiagoak kantatzeko.Zu gabe, Eresia, Izarren bizia, Satelita, Zaldi ibiltari eta halakoek ez dute funtzionatzen liburuan,baina beste batzuk itzelak dira --Chico Mendez, Arin arin, Mozarten Lacrimosa--.Are gehiago : itxuraz xaloak diren letra jakin batzuetan geratu zait iltzatuta gogoa.Belar hoberena da adibide on bat:zuzen eta garratz hitz egiten du Xabaltxek autoritarismoaren kontra.Hitzetako asko maila poetiko altuegikoak ez direla jakin arren, barrunta daiteke abestia euren baitan, musika euren eitean.Neil Youngekin gertatzen den bezala -- ez da, inondik ere, konparagarri --, letrak goratu egiten du kantua.Hori meritu handikoa da, musikaltasuna eta esanahia uztartu behar baitira.Arestian aipatutako horregatik guztiagatik atsegin ditut, txarragoak edo hobeak, inoren letrekin ez dabiltzan kantariak.Cohen, Jim Morrison, Dylan, VÃctor Jara, Silvio edo Moustaki dira batzuk -- askorentzat poesia irakasle --, baina hurragokoak eta bikainak dira, baita, Juan Carlos Perez, Niko Etxart eta Anje Duhalde.Xabaltx azken hauen arrazakoa da, eta Lou Reeden senidea : idazle moduan ez hain poeta, poeta moduan ez hain idazle... musikari, finean.
Xabaltxek ekologiari, gizarte arazoei, alaitasunari eta amodioari kantatzen dienean, beti kantatzen die musikariaren askatasun-senarekin. Azken mohikanoaren antzera, arean bakartia du tonua, arean iluna, baina era berean kultua eta erreferentziaz betea da bere idazkera. Zabaltza baserriko semeak asko ikusi du bizitzan, eta liburu honetan ageri da garbi zelan fenixa behin eta berriro itzultzen den errautsetatik. Liburu sano gomendagarria da, zuzena delako. Lore ximelduen enpalagua larregizkoa denean irakurtzeko modukoa. | prestatzea | N-S | SENTARG05-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Belar hoberena da adibide on bat: | --> | zuzen eta garratz hitz egiten du Xabaltxek autoritarismoaren kontra. | prestatzea | N-S | SENTARG05-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Narrazioaren tentsioa in crescendo joango da hastapenetik planteatzen diren zenbait enigma argituz doazen neurrian: | --> | Zerk eragin zuen Gorka familiatik aldentzera?Zenbateraino gara gai familiaren alde emateko?Zein punturaino pentsa genezake familiak, gure odolaren odolak, traizionatu gaitzakeela? | prestatzea | N-S | SENTARG06-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Odolaren deia / Iñaki Irasizabal / Elkar, 2014 Ildo berean Saioa Ruiz Gonzalez / Argia, 2014-05-25 Aspaldi elkar ikusi gabeko bi anaien harremanari buruzko istorioarekin itzuli da Iñaki Irasizabal. | --> | Igelak benetan hiltzen dira ( 2011 ) eta Bizkartzainaren lehentasunak ( 2013 ) irakurri ondoren,esan daiteke, Odolaren deia ( Elkar, 2014 ) izendatu duen azken eleberriak idazlearen tematika eta kontaketa estilo berdintsuari heltzen diola.Honetan ere, gizartearen analisi-deskripzio bati ekiteaz gainera zirkulu familiarrean gertatzen den tragedia aurkituko dugu.Bi anaiek gazte garaitik ez dute elkarren berririk izaneta bakoitzak bere bizitza ahal bezala bideratu du.Gorkak asteburuetan pub bateko zerbitzari lanetan arituz egiten du aurrera.Ez du familia eredugarri esaten den gisako ezer eraikitzea lortu,baina, Nadia eta Gica, ama-seme errumaniarrekin partekatzen du bere mundu pertsonala.Gorkak aspaldi galdu zuen bere familiarekiko kontaktua iraganeko hainbat gertakari gogorrek bultzaturik.Eta hala izan dadin nahiago duen arren, odola, odola da,eta beti izango gara sendi bateko partaide.Aldiz, eleberri osoan barrena anonimoki aurkezten den Gorkaren anaia enpresari txikia da.Bera ere ezkondugabea, baina aspaldiko bikotearekin seme-alaba banaren aita.Familia ez estereotipatuen irudia bilatu du idazleak, errealistagotzat jotzen baitu gaur egun ikusten dugun aniztasuna islatzea,eta testuinguru horretan bi anaien arteko erlazioa txertatu du.Narrazioaren tentsioa in crescendo joango da hastapenetik planteatzen diren zenbait enigma argituz doazen neurrian:Zerk eragin zuen Gorka familiatik aldentzera?Zenbateraino gara gai familiaren alde emateko?Zein punturaino pentsa genezake familiak, gure odolaren odolak, traizionatu gaitzakeela?Urte askoren ondoren ustekabean harrapatuko du Gorka, bere anaiak aitaren heriotzaren berri emateko deitzen duenean.Anaiaren dei fatalak iraganeko mamuen kutxa zabalduko dueta polik-poliki, bere identitate ordura arte anonimoa agerian geratuko da.Aldi berean Gorka, odolaren senari jarraituz,ezin pentsatuzko gertaeretan sartua ikusiko da :pederastia, txantaiak, sexu-abusuak, eta abar.Irasizabalen eleberrietan ohikoak diren gaiak, alegia.Odolaren deia anaien arteko erlazioan gorpuzten den eleberria da.Pertsonaien natura, familia bereko partaide izatean definitzen da,eta horrek ematen die ekintzei esanahi eta pisu berezia.Hortaz gainera, ez diot eleberri honi deus originalik aurkitu,eta idazlearen ibilbide linealaren erakusle iruditu zait.Hortaz, jada ezagutzen dutenek ez dute ezer berririk aurkituko,eta ezezaguna zaionarentzat ez dezala momentu entretenigarri bat pasatzea baino espero. | prestatzea | N-S | SENTARG06-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Baina, bai, ez da esaten dudan lehen aldia --gutxienez, neure buruari--: | --> | ez du behar bezalako aitorpenik izan Pablo Sastreren literaturgintzak. | prestatzea | N-S | SENTARG07-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Bost axola. | --> | Literatura beharko litzateke interesatzen zaiguna, ez hainbeste errekonozimendua.Eta handik ugari aurkituko dugu Sastre-Enean. | prestatzea | N-S | SENTARG07-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Jolasa sinplea da : | --> | jendeen historiak kontatzen dituzten liburuak irakurri,eta gero liburu bakoitzari buruzko testutxo bat idatzi. | prestatzea | N-S | SENTARG07-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Eta liburua bururatuta, hondarreko hausnarketa bat : | --> | zenbat geratzen zaigun oraindik irakurtzeko,zenbat gauza gozo gordetzen dizkigun artean literaturak. | prestatzea | N-S | SENTARG07-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Eguzkipekoak / Pablo Sastre / Alberdania, 2003 Literaturan bertan Aritz Galarraga / Argia,2014-05-11. | --> | Ez dut sobera ozen esango, badaezpada,baina Pablo Sastre da gure idazle ahaztua.Gure idazle ahaztuetako bat, bederen.Ez dut sobera ozen esango badaezpada,orain edozer jar daitekeelako modan berehala, batek daki ze mekanismo estrainioren arabera.Ezin asmatuzkoak dira sare sozialen bideak.Baina, bai, ez da esaten dudan lehen aldia --gutxienez, neure buruari--:ez du behar bezalako aitorpenik izan Pablo Sastreren literaturgintzak.Bost axola.Literatura beharko litzateke interesatzen zaiguna, ez hainbeste errekonozimendua.Eta handik ugari aurkituko dugu Sastre-Enean.Narrazio luze-labur, azkenaldian saiakera, liburu berezi bat ebatsi diogu gaurkorako, harribitxia : 103 pieza labur, arin, ttiki, beste hainbeste liburutako pertsonaiengan inspiratutakoak.Jolasa sinplea da :jendeen historiak kontatzen dituzten liburuak irakurri,eta gero liburu bakoitzari buruzko testutxo bat idatzi.Irakurketarekin egin dituzun lagun horiek irakurleari aurkeztu, nolabait."Azken batean, nire bizitza, hein handi batean, besteen bizitza baita,eta gehien miresten ditudan lagunetako asko liburuetan, ez hain gutxi liburu honetako liburuetan aurkitu ditut".Hemen eta orain sinatzeko modukoak iruditzen zaizkidan hitzak.Eguzkipekoak har daiteke irakurle baten irakurketa gida, katalogo, bilduma gisara.Har daiteke literatura unibertsalaren laburpen gisara.Har daiteke ipuin liburu gisara.Har daiteke tarte honetan egiten saiatzen garen liburu iruzkin sorta gisara.Denetarik aurkituko duzu bertan : hango-hemengo, atzoko-gaurko, beti ere lehenesten dela jende apalarekiko mira, errespetua, gorazarrea, ezezagunarekiko kuriositatea, desberdinarekiko burkidetasuna.Literatura handiko tituluak bildu dira.Bestela askotan dira, ez idazleen liburuak, baizik eta bizitza zirraragarria izan duen jendearenak, ez gutxitan jende horrek berak idatziak.Eta kasu guztietan ere jakingarri gertatuko zaizkigunak.Gerora Sastreren saiakeretan aurkituko dugunaren zantzuak igartzen dira :" inork ez bide zuen sumatzen inolako erlaziorik bere konfortaren eta inguratzen zituen munduaren dekadentziaren artean".Tarteka, gainera, umore dosi doiarekin gatzozpinduta :"Molloyk, beste aktibitate aipagarri batzuen artean, aldian-aldian bere amari bisita egiten zion".Eta liburua bururatuta, hondarreko hausnarketa bat :zenbat geratzen zaigun oraindik irakurtzeko,zenbat gauza gozo gordetzen dizkigun artean literaturak.Azken batean, literatura bizitzeko ustea sendotzen dizu Sastreren liburuak.Non ez den literaturan bertan bizitzekoa. | prestatzea | N-S | SENTARG07-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Pertsonaia zauritu eta hondatuek aditzera ematen dutenez | --> | ez du balio zoritxarra saihesten ahalegintzeak,hobe da aurrez aurre eta begietara begiratzea. | prestatzea | N-S | SENTARG08-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Ipuin batetik bestera askotariko sentsazioak esperimentatzeko aukera izan dut. | --> | Batzuk hogei orrialdekoak, hamar edo bostekoak beste batzuk, baina ez da ipuinen luzera kontua izan.Gorabehera ugari sumatu dut liburuaren irakurketan zehar,eta nagusitzen zaidan sentsazioa asperdurarena da.Eleberri batean, hamar orrialderen tarteko asperdurak ez gaitu zertan eleberri osoa deuseztatzera bultzatzen, bai aldiz ipuinen kasuan.Hala gertatu zait Mamuak, Ezezaguna eta Magia bezalako ipuinekin, inolako erakargarritasunik gabe irakurri ditut.Nemirovskiren ipuinak bizipen eta esperientzia pertsonaletatik abiatzen diren arren, transzendentzia ontologiko unibertsal zaindu batez hornituak dira.Zentzu horretan, azpi eduki aldetik ezin zaio sakontasunik ukatu.Hala ere, gure patua josteko baliatzen dugun bizitzaren oihalaz hausnartzea sobera ez badago ere,karga bera garraiatzen duten hamabi ipuin irakurtzea astunegi suertatzen da. | prestatzea | N-S | SENTARG08-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Birjinak / Irene Nemirovski ( Jose Antonio Sarasola ) / Alberdania, 2011 Aukeran eleberria Saioa Ruiz Gonzalez / Argia,2012-09-09. | --> | Aspaldi nenbilen Irene Nemirovski ( Kiev, 1903 - Auschwitz, 1942 ) irakurtzeko gogoz.Haren garaikide izandako antzerkilari frantses baten obraren inguruko ikerketa lanean ari nintzela, orduko Paris okupatuaren testuingurua zela eta, Dantzaldia irakurtzeko gomendatu zidaten.Suite frantsesa-rekin batera, hura baita Nemirovskiren eleberririk ezagunena.Ordutik izan dut heziketa frantsesdun idazle ukrainar honekiko kuriositatea.Bata zein bestea irakurri gabe, aldiz, Joxe Antonio Sarasolak itzuli eta Alberdaniak kaleratu duen Birjinak.Eta beste kontakizun batzuk izeneko ipuin bildumatik abiatu naiz emakume honen obra literarioa ezagutzera.Eta egia esan, ez dakit nire kuriositatea zertxobait zapuztu egin ote den.Liburua osatzen duten hamabi kontakizunetatik bost izan ziren garaiko aldizkarietan argitaratuak,eta horietan azkenak, Birjinak ( 1942 ) deritzonak, hain zuzen ere, irabazi du bilduma honen izenburua koroatzeko lekua.Beste kontakizunak eskuizkribuan gorde ziren,2009. urtean liburuan argitaratu ziren arte.Birjinak da, dudarik ez, hamabietarik txapelduna eta Zine mintzatua ( 1935 ) izenekoari emango nioke bigarren postua.Hauetan biltzen da gordintasun erabatekoan eta ezbeharretan oinarritzen den benetako bizitzaz zein patuaz idazleak duen ikusmoldea ;"geure indar guztiekin bizi nahi duguedo bakea nahi dugu" (170.orr.), esango du ipuineko emakume protagonistetako batek.Pertsonaia zauritu eta hondatuek aditzera ematen dutenez ez du balio zoritxarra saihesten ahalegintzeak,hobe da aurrez aurre eta begietara begiratzea.Ondo egosiriko bizitza ez da benetako bizitza.Ipuin batetik bestera askotariko sentsazioak esperimentatzeko aukera izan dut.Batzuk hogei orrialdekoak, hamar edo bostekoak beste batzuk, baina ez da ipuinen luzera kontua izan.Gorabehera ugari sumatu dut liburuaren irakurketan zehar,eta nagusitzen zaidan sentsazioa asperdurarena da.Eleberri batean, hamar orrialderen tarteko asperdurak ez gaitu zertan eleberri osoa deuseztatzera bultzatzen, bai aldiz ipuinen kasuan.Hala gertatu zait Mamuak, Ezezaguna eta Magia bezalako ipuinekin, inolako erakargarritasunik gabe irakurri ditut.Nemirovskiren ipuinak bizipen eta esperientzia pertsonaletatik abiatzen diren arren, transzendentzia ontologiko unibertsal zaindu batez hornituak dira.Zentzu horretan, azpi eduki aldetik ezin zaio sakontasunik ukatu.Hala ere, gure patua josteko baliatzen dugun bizitzaren oihalaz hausnartzea sobera ez badago ere,karga bera garraiatzen duten hamabi ipuin irakurtzea astunegi suertatzen da.Agian eleberritik abiatzea izan zitekeen bide zuzena,eta aukera baduzue hura gomendatzen dizuet. | prestatzea | N-S | SENTARG08-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| 60 ordu Zoologikoan / Gorka Etxeberria / egilea editore, 2013 NEUTRALA (iritzi on eta txarra)
Kalimotxoa nahikoa ez denean Hasier Rekondo / Berria, 2014-01-19. | --> | "Maite zaitut, kalimotxo".Gorka Etxeberriaren ( Pasaia, 1985 ) lerro horri erreparatuz gero,poesia punkaren eta naifaren arteko liburu txundigarri baten aurrean gaudela irudika liteke.Aurrerago, berriro aipatuko du kalimotxoa, askaturiko aingura existentzial gisara aipatu ere :"...kalimotxotik haratago luzatu dugu begirada".Tamalez, asmo onez zizelkatutako hibrido hutsal baten aurrean gaudela esan genezake.Izan ere, heterodoxia sustraietan tatuatuta duen 60 ordu Zoologikoan ( Auto-edizioa, 2013 ) honek asteburu zoro baten kronika poetikoa izan nahi badu ere,xede onak ez dira nahikoak izaten literatura ona sortu ahal izateko.Eta liburuak zerbait baldin badu,asmo onen eta lagunen arteko konfiantzan eraikitako sinbiosia da.Hegaldi poetikoa tantaka besterik ez da ageri.Poesia punkaren ardatza ez dela hegaldi poetikoa esango didate akaso,baina hegaldi poetikorik gabe eta prosodia landu gaberik ez dagoela poesiarik erantzungo nik.Egileak ez duela poesia jasoa egin nahi izan gaztigatuko didate beste zenbaitzuek.Euskal Herrian gertatzen den irakurle / idazle batez besteko desorekatua aipa dezaket nik.Fredi Paia bertsolariak ondu du liburuaren hitzaurrea.Horrela dio :"Arabiarrek esaten duten legetxe, edertasuna soilik baitago hura ikusi dezaketen begietan".Zin dagit, saiatu naizen arren,ez dudala edertasunik aurkitu liburu labur honetan,baina nire begien kontua ere izan daiteke, berriki, distantzia laburrerako betaurrekoak jarri behar izan baititut letren atzetik bizi izan garenon dekadentziaren seinale.Hala ere, Joseph Brodskyk esaten zuen gisara, edertasunak tinko dirau gu aldatzen garen bitartean.Liburuak asteburu zoro baten berri ematen du.Egile-protagonistak lehen pertsonan ibilitako egunerokoaren berri eman nahi digu, modu oso pertsonalean eman ere, ostiral arrunt bateko iluntzeko 19:00etan abiatuta.Euskal Herriko edozein gaztek bizi ditzakeen esperientziak era zatikatuan, epatatzeko xede trinkoarekin, ematen zaizkigu.Eta hori du ahulezia nagusia liburuak : ez duela txunditzen, txunditzeko ahalegin apurtzaileak etengabeak diren arren.Asteburu horretan zehar, alkohola, sexua ( ordaindutakoa eta bestelakoa ), presoen egoera, ametsak, futbola, sukaldaritza, lana, kartzela existentziala... jorratuko ditu egileak.Hain erabiliak izanagatik ez lirateke oztopo izan beharko tentuzko zerbait idazteko.Baina ez da horrelakorik gertatzen."Alde onak eta txarrak ditu / oraingo momentuak, / ez dakit nire buruak / asteburua bukatzea nahi duen. / Ez dakit".Izanak sortzen dituen zalantzak lar xaloki adierazten direla esango nuke.Aurreko iruzkin batean aitatzen nuen irudi trinkoz eraikitzen den emozioa dela poesia, pentsamenduaren eta irudiaren artean eraikitako erresuma zakarra, talenturik ezean.Apika, gizakiok egunero bizi dugun zoologikoaren eta kaiolaren arteko metafora izan daiteke, bere gardentasunean, liburuak duen gauzarik landuena, errealitatearen eta erresistentziaren arteko dikotomia hori.Hibridotasun horren baitan, aste buru zoro horren epilogo gisara, zenbait lagunen lankidetza izan zuen egileak, asteburua luzatu ezinik edo. Horrela bada, gaien arteko anabasa alaian Eñaut Gantxegi, Mikel Astarloza txirrindularia, Ion Olano Carlos eta Ibon Apezetxea Goñiren idatziekin amaitzen da liburua. Asteburua, desfasea, laguntasuna eta futbola dituzte hizpide. Originaltasunak ez du leku askorik hartzen izkribuotan, halere, liburu guztian gertatu gisara, asmo onez beterik daude. Baina, esan bezala, literatura ona egiteko kalimotxoz blaitutako asmo onak ez dira nahiko. | prestatzea | N-S | SENTBER01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Fredi Paia bertsolariak ondu du liburuaren hitzaurrea. | --> | Horrela dio :"Arabiarrek esaten duten legetxe, edertasuna soilik baitago hura ikusi dezaketen begietan". | prestatzea | N-S | SENTBER01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Fredi Paia bertsolariak ondu du liburuaren hitzaurrea.Horrela dio :"Arabiarrek esaten duten legetxe, edertasuna soilik baitago hura ikusi dezaketen begietan".Zin dagit, saiatu naizen arren,ez dudala edertasunik aurkitu liburu labur honetan,baina nire begien kontua ere izan daiteke, berriki, distantzia laburrerako betaurrekoak jarri behar izan baititut letren atzetik bizi izan garenon dekadentziaren seinale.Hala ere, Joseph Brodskyk esaten zuen gisara, edertasunak tinko dirau gu aldatzen garen bitartean. | --> | Liburuak asteburu zoro baten berri ematen du.Egile-protagonistak lehen pertsonan ibilitako egunerokoaren berri eman nahi digu, modu oso pertsonalean eman ere, ostiral arrunt bateko iluntzeko 19:00etan abiatuta.Euskal Herriko edozein gaztek bizi ditzakeen esperientziak era zatikatuan, epatatzeko xede trinkoarekin, ematen zaizkigu.Eta hori du ahulezia nagusia liburuak : ez duela txunditzen, txunditzeko ahalegin apurtzaileak etengabeak diren arren.Asteburu horretan zehar, alkohola, sexua ( ordaindutakoa eta bestelakoa ), presoen egoera, ametsak, futbola, sukaldaritza, lana, kartzela existentziala... jorratuko ditu egileak.Hain erabiliak izanagatik ez lirateke oztopo izan beharko tentuzko zerbait idazteko.Baina ez da horrelakorik gertatzen."Alde onak eta txarrak ditu / oraingo momentuak, / ez dakit nire buruak / asteburua bukatzea nahi duen. / Ez dakit".Izanak sortzen dituen zalantzak lar xaloki adierazten direla esango nuke.Aurreko iruzkin batean aitatzen nuen irudi trinkoz eraikitzen den emozioa dela poesia, pentsamenduaren eta irudiaren artean eraikitako erresuma zakarra, talenturik ezean.Apika, gizakiok egunero bizi dugun zoologikoaren eta kaiolaren arteko metafora izan daiteke, bere gardentasunean, liburuak duen gauzarik landuena, errealitatearen eta erresistentziaren arteko dikotomia hori.Hibridotasun horren baitan, aste buru zoro horren epilogo gisara, zenbait lagunen lankidetza izan zuen egileak, asteburua luzatu ezinik edo. Horrela bada, gaien arteko anabasa alaian Eñaut Gantxegi, Mikel Astarloza txirrindularia, Ion Olano Carlos eta Ibon Apezetxea Goñiren idatziekin amaitzen da liburua. Asteburua, desfasea, laguntasuna eta futbola dituzte hizpide. Originaltasunak ez du leku askorik hartzen izkribuotan, halere, liburu guztian gertatu gisara, asmo onez beterik daude. Baina, esan bezala, literatura ona egiteko kalimotxoz blaitutako asmo onak ez dira nahiko. | prestatzea | N-S | SENTBER01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Odol mamituak / Alaine Agirre / Elkar, 2014 POSITIBOA
Psikosia Iraitz Urkulo / Berria, 2014-12-07 | --> | Alaine Agirrek psikosiak jotako emakume gazte bat aukeratu du helduentzat idazten duen lehen eleberriko protagonista gisa.Haren eskutik, gaixotasunaren iluna eta, psikiatrikoan egindako egonaldia eta terapia tarteko, sendatzerainoko bidea ibiliko dugu.Ni-tik eraikitako literaturaren bide bihurgunetsua, hain zuzen.Istorioaren abiapuntua eta amaierari dagokienez,misterio handirik ez da, beraz,horiek jadanik kontrazalean irakur daitezke eta.Hobe zuketen, alde horretatik, Miren Agur Meabek liburuaren ezaugarri nagusiak laburbiltzen dituen hitzaurrea hitzatze bihurtu izana, benetan lastima baita gehiegizko informazioak irakurketa gatzgabetzea ; are gehiago, halako hasiera indartsua zapuztea.Lana bost atalek, guztira 100 pasarte laburrek osatzen dute.Denetan izenik ez eta A batekin identifikatzen den protagonista da beti fokua.Narratzailea, berriz, lehen pertsonatik bigarrenera eta, azkenik, hirugarrenera igarotzen da.Egitura garbia du, hortaz, liburuak.Ordenatuegia, agian.Gaiekin ere antzeko inpresioa nagusitu zait, gaixotzea, sendatzea eta sexura mugatzen direlakoa, alegia, baina sekula elkar ukitu gabe.Badirudi egileak gai bat aukeratu eta, hori sakonki landu ondoren,behin hura agorturik baino ez duela hurrengorako urratsa egin nahi izan."Idazkera organikoa" aipatzen du Miren Agur Meabek.Literaturan txertatutako korporalitatea, hots, gorputzaren bidezko hizkuntzaren adibide bikaina, gehituko nuke.Gordintasuna eta irudi indartsuak baliatuz, Agirrek protagonistaren eldarnioa eta ezinegona kutsatzen dizkigu.Izan ere, minaren espresio fisikoa hain da erreala, non sentitu ere egin daitekeen, arnasbiderik gabeko pasarte itogarrietan, intentsitateari mailarik gorenean eusten dioten horietan, goia joz.Eta halere, kontaketak badu, kontraste ederrean, samurtasun puntu bat, sentsibilitate berezi baten emaitza dena, zalantzarik gabe.Testuan murgildu ahala,jadanik azken urteetako idazle berriengan --Garazi Goia eta Danele Sarriugarte datozkit gogora-- ikusitako antzeko zenbait ezaugarri eta baliabide hauteman ditut.Istorio mailan, neska gazte baten biluzte emozionala ; tonu zintzoa, ahuleziak agerian uzten dituena ; descensus ad inferos planteamendua ; eta intelektualismoarekiko erakarpen aitortua.Formari dagokionez, egitura zatikatua, letrak erabiltzea izenen ordez, sinonimoen pilaketa eta puntuazioaren lehertzea.Idazleak irakurle helduei zuzendutako lehen obra izanik, estiloak, jakin-mina pizteaz gain, garrantzi nabarmena bereganatzen du, jakina.Estilo landua eta, aldi berean, arina, zeharo atsegina erakusten du Agirrek, atalen laburrak areagotua.Lehen orrialdetik bertatik, musikaltasun goxoak eta sinestesiak blaitutako protagonistaren diskurtso ahaltsuak irakurketan aurrera zain dugun gozamena iragartzen digu.Erritmoa, sintaxia eta hitzen morfologiarekin esperimentatzen ere ausartzen da, benetan poztekoa dena,jarrera horrek molde tradizionalak gainditu eta bide berriei ekiteko arriskua hartzeko prest dagoen autore baten aurrean kokatzen gaituelako. | prestatzea | N-S | SENTBER02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Istorioaren abiapuntua eta amaierari dagokienez, | --> | misterio handirik ez da, beraz, | prestatzea | N-S | SENTBER02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| "Idazkera organikoa" aipatzen du Miren Agur Meabek.Literaturan txertatutako korporalitatea, hots, gorputzaren bidezko hizkuntzaren adibide bikaina, gehituko nuke. | --> | Gordintasuna eta irudi indartsuak baliatuz, Agirrek protagonistaren eldarnioa eta ezinegona kutsatzen dizkigu.Izan ere, minaren espresio fisikoa hain da erreala, non sentitu ere egin daitekeen, arnasbiderik gabeko pasarte itogarrietan, intentsitateari mailarik gorenean eusten dioten horietan, goia joz.Eta halere, kontaketak badu, kontraste ederrean, samurtasun puntu bat, sentsibilitate berezi baten emaitza dena, zalantzarik gabe. | prestatzea | N-S | SENTBER02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Antzeko zerbait gertatzen dela esango nuke Laurak eta hodei ipuinean ere ; | --> | teknikak mezuaren alde ala kontra egiten duen zalantzak ditut. | prestatzea | N-S | SENTBER03-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Alter ero / Bertol Arrieta / Susa, 2012 Errealitatea bihurritzen Alex Gurrutxaga / Berria,2012-11-11 | --> | Aho gustu gazi-gozoa utzi dit Bertol Arrietaren bigarren ipuin liburuak.Gozoa, istorio interesgarriak biltzen dituelako.Gazia, kontaerek ez nautelako guztiz ase.Zortzi ipuin daude Arrietaren liburuan, giza harremanak jorratzen dituzten sei eta literatura ardatz duten bi.Eguneroko bizimoduari begira sortutako ipuinak dira, baina ez horregatik ohiko gauzak kontatzen dituztenak.Izan ere, arrunta denari buelta bat ematen ahalegintzen da Bertol Arrieta, gure ohiko ego zuzenari alter ero bat bilatzen.Sortu dituen pertsonaia nagusiak antiheroiak dira ; jende arrunta da berez,eta bat-batean gertaeraren batek euren mundua iraultzen du.Idazleak berak esan bezala," gertaera xumeak" dira,baina hala ere, arazoak euren onetik ateratzen ditu pertsonaiak.Horiek galduta aurkitzen diren une horretan hasten dira kontuak ezohiko izaten.Arrietak modu finean erabiltzen duen absurdoa nagusitzen da maiz, modu indartsuenean ipuin metaliterarioetan ; nahiko modu lortuan Un tal Ekain ipuinean, non narratzaile batek Cortazarren semea dela sinetsarazi nahi digun, eta ez hain ongi Ipuin perfektua-n, idazle batek horixe bera idazteko ahalegina egiten duenean.Alde horretatik, umorerik ere ez da falta,eta hori ere modu finean lantzen du Bertol Arrietak.Txispa dezenteko momentutxoak daude, esaterako, Bye ipuinean.Bestalde, pertsonaien karakterizazioa sendoa dela esango nuke, alegia, ongi jabetzen garela pertsonaia nagusiak nolakoak diren.Gustatu zait, gainera,nola jabetzen garen.Arrieta ez da pertsonaien barne mundua kontatzen hasten ; askotan, pertsonaia nagusiak eurak dira narratzaileak,eta euren hitz egiteko eta jokatzeko moduaren bidez ezagutzen ditugu ( kontatu baino gehiago, erakutsi egiten zaigu nolakoak diren ).Aipatu beharrekoa da in medias res ordena, hainbat ipuinetan oinarrizko egituran baitago.Pertsonaia aurkezten zaigu lehenbizi ; gero, une batean, pertsonaia nagusia pentsaketan hasten da ( ile apaindegian eserita, igerian, eta abar ), eta horrela, bi garaiek bateratsu egiten dute aurrera.Hori egiten du egileak, esaterako, Ordezko atezainaren balada-n, nire ustez liburuko ipuin onenetakoan.Bertan, orrialde gutxian hiru lagun errusiarren bizimodua modu eraginkorrean kontatzen da.Gazi puntua kontamolde zenbaitek utzi dit.Batzuetan, ipuinen mezu nagusia lausoa iruditu zait,eta horrek erabilitako teknikaren eta gaiaren artean disonantzia dagoela pentsatzera narama ( esaterako, Ez da zinemazaleentzako herrialdea ipuin ez oso sinesgarrian mezu nagusi sendorik ez dut harrapatu ).Antzeko zerbait gertatzen dela esango nuke Laurak eta hodei ipuinean ere ; teknikak mezuaren alde ala kontra egiten duen zalantzak ditut.Izan ere, teknika berezi zenbait lantzen ere ahalegindu da Arrieta ( aipatutakoaren amaieran, kasurako ) eta emaitzek ez naute erabat konbentzitu.Baliatu duen errekurtso bat pertsona narratiboen aldaketa da ( Ordezko atezainaren balada-n, adibidez ), baina uste dut ez dagoela argi zertarako, eta horrek ipuinaren aurka egiten duelakoan nago.Era berean, azken ipuin zinez onaren amaiera irekiak ez duela funtzionatzen esango nuke ( bigarren mailako pertsonaia, emaztea, ez baitu irakurleak nahikoa ezagutzen aurreikuspenik egiteko ).Topiko zenbait eta esapide ez oso egoki batzuk ere badaude (adibidez, "poz apur bat ekarri dio, keinu arraro batean bilakatu dena" bezalako egiturak, "napolitarrik grinatsuena bezain odol berokoa" edota "airean hartzen zituen" ).Esan bezala, sentsazio nahasia utzi dit liburuak ; bai baina ez, ez baina bai.Azpimarratuko nituzke giza harremanekin egoki erabilitako umoreaz eta absurdoaz gain, pertsonaia nagusi ongi definituak eta errealitatea bihurritzeko modua. | prestatzea | N-S | SENTBER03-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Pendrive / Arrate Mardaras / Susa, 2013 Aldamioa eta etxola Alex Gurrutxaga / Berria,2013-12-29 | --> | Arrate Mardarasek bere lehen liburua argitaratu du berriki, Pendrive,eta apustu ausarta egin du bertan.Ausarta, diot, bi arrazoirengatik.Batetik, idazleak goi-literaturaren jokalekua hautatu duelako --liburuaren erlazio estratestualak eta baliatutako errekurtso andana lekuko--.Bestetik, borgestarretik asko duen jokoa delako liburuan dagoena eta, egun, Jorge Luis Borgesen literaturaren oihartzuna duen ezer saiatzea ausarta delako.Zertan da joko borgestarra?Liburuaren oinarrian izkribu aurkituaren jokoa dago ; lehen atalean narratzailea editore gisa aurkezten zaigu.Ez da gauza berria, egia,baina kasu honetan pendrive bat da narratzaileak topatu duena,eta esaten zaigu liburuko testuak pendrive horretakoak direla --epilogo bat ere egiten du, oso borgestarra hau ere--.Joko honek inplikazio nagusi bat du : ilusioaren haustura.Alegia, irakurleak etengabe du gogoan aurrean duena ipuina dela, constructum-a, fikzioa.Horrez gain, badaude ilusioa are gehiago hausten duten matizak.Hala nola, Demagun-eko irakurle inplizitua, Nola zuen izena? ipuinaren hasierako "zirriborroa" --azken bertsioaren aurre-testu gisa aurkezten dena--, edo ipuin batzuen amaieran dauden oharrak ( Okelaerrea eta Ihesi dabilenak ).Hau guztia joko interesgarri eta zaila da baina, akaso, ahul xamar gauzatua.Aipaturiko "zirriborroak" deus gutxi eskaintzen dio ipuinari --koordenada metaliterarioaz gain--, eta oharrak, filologikoak eta ez literarioak, ez dira literatura irakurleak maite dituen gauza.Ipuinetako gai nagusiak maitasuna, maitasunerako zailtasunak eta ihesa --fisikoa eta norbere baitakoa-- dira.Kontakizunak euskal herriaren historiaren une desberdinetan gertatzen dira,eta horrek batasun moduko bat sortzen du tonuari dagokionez.Gainera, dokumentazio lan handia dago.Hala ere, badago zalantzan jar daitekeen zerbait :dokumentazioak eta lan historikoak literaturaren mesedetan egon behar duteeta, hemen, tarteka literatura ezkutatu egiten da datuen atzean.Adibidez, Nola zuen izena? ipuinean Frantziako Tourra Donostiara iritsi zela aipatzen da ; kontu interesgarria, baina esangura gutxikoa ipuinaren baitan.Aldiz, ipuinek dotore egiten dute aurrera narrazioa biluziagoa, istorioan bertan zentratuagoa denean.Badaude liburua gurutzatzen duten lerro interesgarriak.Gai konstante batzuez gain, han eta hemen agertzen diren pendrive-ena litzateke horietako bat.Beste bat Sindaren istorioa da, ingelesez short story cycle deitzen dutenaren antzeko zerbait ; ildo konstante bat markatzen du, liburua hasi eta buka, hainbat ataletan agertzen baitira pertsonaia honi loturiko aferak.Oro har, Pendrive-n errekurtso asko ikusten da, batasunaren zainketa eta aniztasun izugarria forma eta tonuetan, lanketa handia gai historikoetan, eta "egilearen intentzioa" usna liteke.Erreferentzia testualak ere ez dira makalak : Borgesen eta Cortazarren airea, Sarrionandiaren Ginebra paregabeari omenaldia,e.a.Dokumentazio lana, esan bezala, nabarmena da,eta baliabideen erabileran idazleak duen ahalmena eta egindako lana bereziki azpimarratzekoak dira.Baina, horiek horrela izanik ere, emaitza zalantzagarria da.Izan ere, literaturan, baliabide orok medio izan behar du,eta irakurleak ikusi behar du errekurtsoak literaturaren mesedetan daudela --baita metaliteraturaz ari garenean ere--.Hemen, ordea, medioak emaitza estaltzen du maiz :literaturaren mekanismoekin egindako jokoek ipuinetan dauden istorioak indartu beharrean, higatu egiten dituzte.Aldamioa oso nabarmena da, idazle askok beretzat nahi lukeen ahalmenez jasoa.Haatik, hartatik sortzen den literatura ez da hain ikusgarria. | prestatzea | N-S | SENTBER04-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Baina, horiek horrela izanik ere, emaitza zalantzagarria da. | --> | Izan ere, literaturan, baliabide orok medio izan behar du,eta irakurleak ikusi behar du errekurtsoak literaturaren mesedetan daudela --baita metaliteraturaz ari garenean ere--.Hemen, ordea, medioak emaitza estaltzen du maiz :literaturaren mekanismoekin egindako jokoek ipuinetan dauden istorioak indartu beharrean, higatu egiten dituzte.Aldamioa oso nabarmena da, idazle askok beretzat nahi lukeen ahalmenez jasoa.Haatik, hartatik sortzen den literatura ez da hain ikusgarria. | prestatzea | N-S | SENTBER04-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Ausarta, diot, bi arrazoirengatik. | --> | Batetik, idazleak goi-literaturaren jokalekua hautatu duelako --liburuaren erlazio estratestualak eta baliatutako errekurtso andana lekuko--.Bestetik, borgestarretik asko duen jokoa delako liburuan dagoena eta, egun, Jorge Luis Borgesen literaturaren oihartzuna duen ezer saiatzea ausarta delako. | prestatzea | N-S | SENTBER04-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Hala ere, badago zalantzan jar daitekeen zerbait : | --> | dokumentazioak eta lan historikoak literaturaren mesedetan egon behar duteeta, hemen, tarteka literatura ezkutatu egiten da datuen atzean. | prestatzea | N-S | SENTBER04-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Horrez gain, badaude ilusioa are gehiago hausten duten matizak. | <-- | Hala nola, Demagun-eko irakurle inplizitua, Nola zuen izena? ipuinaren hasierako "zirriborroa" --azken bertsioaren aurre-testu gisa aurkezten dena--, edo ipuin batzuen amaieran dauden oharrak ( Okelaerrea eta Ihesi dabilenak ).Hau guztia joko interesgarri eta zaila da baina, akaso, ahul xamar gauzatua.Aipaturiko "zirriborroak" deus gutxi eskaintzen dio ipuinari --koordenada metaliterarioaz gain--, eta oharrak, filologikoak eta ez literarioak, ez dira literatura irakurleak maite dituen gauza. | prestatzea | N-S | SENTBER04-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Paradisu zinemak / Aritz Arrizabalaga / Beta, 2014 Paradisu zapuztua Iraitz Urkulo / Berria,2015-02-01 | --> | Idazleak protagonista gris xamarra irudikatu du, 20-30 urte bitartekoa, bakar edo berezitzat jotzeko moduko ezaugarri nabarmenik ez duena eta, bere jokaeran, une oro guztiz moderatua.Bizitzan eroso sentitu nahi baina bere burua etengabe atsekabetzea baino lortzen ez duten horietakoa.Irakurleok hurbileko antzemango dugun testuinguru arrunt batean kokaturik,liburu honek eguneroko gatazka txiki-handietatik oinarritutako istorioa eskaintzen digu.Trama nahiko sinplea eta egitura garbikoa izanik,funtsean pertsonaia nagusiarengan bat egiten duten hiru egoeratatik abiatzen da.Lehena urte luzetan zehar egositako familiarekiko gatazka da.Gurasoen etxeko tentsio-giro jasanezinetik ihesi, denek Txiki ezizenez ezagutzen duten protagonistak Hiria utzi eta Herrian hartuko du babes.Bertan, Luzia neska-lagunarekin bizitza berria hasiko du.Bigarren egoera gatazkatsua bere buruarekiko garatutako frustrazio-sentipena da.Zortzi urte lehenago, Txokolatea izenburuko ipuinarekin lehiaketa bat irabazi zuenetik hain zuzen, besterik idatzi ezinik dabil Txiki.Hirugarren gatazkaren erdigunean Paradisu zinemak daude.Izan ere, izenburutik bertatik, narrazio osoan zehar agerikoa da zinemarekiko lilura.Are gehiago, eleberri honetan egileak zazpigarren arteari omenaldi xume bat egin nahi izan diola esango nuke.Txikiri dagokionez, astero Jon eta Txapas adiskideekin batera zinemara joan eta filmak ikustea erritual aringarria suertatzen zaio.Idazle protagonistaren figura euskal literatura garaikidean ezohikoa ez den arren, kasu honetan baldintza horrek, Txokolatea ipuinaren zenbait pasarte tartekatzearen ondorioz, ariketa metadiegetiko bihurria bideratzen du.Tamalez, pertsonaia nagusiaren hausnarketek eta deskribapenek berez nahiko urria den ekintza behin eta berriro eteten dute, ideia bera hamaika modutara, hitz ezberdinekin adieraziz, irakurleok gogaitzeraino.Halere, pentsa litekeenaren aurka, gaien urritasunak eta diskurtso errepikakorrak ez dakarte ñabardura aberastasunik, are gutxiago argumentu-mailako sakontasunik.Arazo nagusia, nire ustez, gaien emankortasun zalantzazkoan eta ekintzaren bilakaera eskasean datza.Hori gutxi balitz bezala, narrazioak ere ez du arretarik bereganatzen, autoreak molde zeharo tradizionalak baitarabiltza : hirugarren pertsona, narratzaile orojakilea, kontaera errealista, ordenatua... Emaitza ezustekorik gabeko istorio bat da, irakurlea epel uzteko arrisku dezente duen tonu arras moderatu batean emana. | prestatzea | N-S | SENTBER05-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Sarrionandiak Ogi hutsa-z idatzi zuen : | --> | "Arrifi deserrotuaren epopeia latza da, gaur eguneko miseriaren etnografia moduko bat". | prestatzea | N-S | SENTBER06-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Hutsegiteen garaia Mohamed Xukriren trilogia autobiografikoaren bigarren liburua da, Ogi hutsa-ren ondorengoa.Hartan haurtzaroa zuen hizpide idazleak ;hemen 20 urte inguru dituenetikaurrerakoak kontatzen ditu eta, Ogi hutsa bezala, liburu gogorra bezain ederra da.Larachen abiatzen da nobela, 1956an, Xukri ikasle hasten denean,eta hortik aurrera hainbat dira espazioak :Tetuan, Ceuta eta, batez ere, Tanger :Xukriren hitzetan, "hiri madarikatu nirea ; ihes eginda ere, ezin bizi bata bestea gabe".Izan ere, Xukriren biografia oso lotua dago txikitatik kaleko bizitzari.Miseria pairatu zuen, gosea, zikinkeria, biolentzia, prostituzioa eta alkohola,eta osagai horiek daude haren literaturan borborka : "Mozkorren, haxix-zaleen eta gautxorien bideari jarraitzen nion.Beti aurkitzen nuen lekua haien artean.Izan ere, oroitzapen berberak genituen, hizkuntza bera ; geure mundua gau eta egun, geure madarikazio ederrean".Eroetxean ere egin zituen lau hilabete inguru,eta egonaldi horri eskaintzen dio Ahaztuak kapitulua. | <-- | Hutsegiteen garaia-n agertzen dira bere bizitzako aurreneko erreferentzia literarioak :Safi ed-Din al-Hili, Al-Manfaluti, Victor Hugo, eta beste asko.Horrela, idazlearen esnatzea ikusten dugu apurka --60koetan hasi zen argitaratzen,baina urte luzez zentsuratua izan zen arabieraz--.Irakurketek erakutsi zioten, Xukrik berak Miel A. Elustondori elkarrizketa batean esan zionez, "herri baten historia poetak idazten duela [...] Historia ofiziala ordaindurik dago".Xukri, kontrara, bere bizi-baldintzek nabarmen markatutako idazlea da ; honela idazten du Hutsegiteen garaia-n : "Bera ez zen aberatsen zabor artean ibili jateko,ez zen zorriz beterik ibili, ez zituen izan orpo zartatuak odoletan.Nik ez nekien nola idatzi txorien esneari buruz, ez aingeru-edertasunaren laztan samurraz (...).Ez nekien nola idatzi buruan kristalezko pintzel bat izanik.Pintzela protesta da, ez apaingarri bat". | prestatzea | N-S | SENTBER06-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| honela idazten du Hutsegiteen garaia-n : | --> | "Bera ez zen aberatsen zabor artean ibili jateko,ez zen zorriz beterik ibili, ez zituen izan orpo zartatuak odoletan.Nik ez nekien nola idatzi txorien esneari buruz, ez aingeru-edertasunaren laztan samurraz (...).Ez nekien nola idatzi buruan kristalezko pintzel bat izanik.Pintzela protesta da, ez apaingarri bat". | prestatzea | N-S | SENTBER06-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Esanguratsua da Joseba Sarrionandiak Ogi hutsa-ri buruz idatzi zuena : | --> | "Arabiar tradizioaren kontrako mendekutzat har daiteke, Mohamed Xukrik arabiera koraniko literarioaren dotoretasun guzia kraskatu baitzuen,gairik larrienak modurik gordinenean kontatuz". | prestatzea | N-S | SENTBER06-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Hutsegiteen garaia / Mohamed Xukri ( Arantzazu Royo ) / Igela, 2014 Epopeia latza Alex Gurrutxaga / Berria,2015-01-11 | --> | Hutsegiteen garaia Mohamed Xukriren trilogia autobiografikoaren bigarren liburua da, Ogi hutsa-ren ondorengoa.Hartan haurtzaroa zuen hizpide idazleak ;hemen 20 urte inguru dituenetikaurrerakoak kontatzen ditu eta, Ogi hutsa bezala, liburu gogorra bezain ederra da.Larachen abiatzen da nobela, 1956an, Xukri ikasle hasten denean,eta hortik aurrera hainbat dira espazioak :Tetuan, Ceuta eta, batez ere, Tanger :Xukriren hitzetan, "hiri madarikatu nirea ; ihes eginda ere, ezin bizi bata bestea gabe".Izan ere, Xukriren biografia oso lotua dago txikitatik kaleko bizitzari.Miseria pairatu zuen, gosea, zikinkeria, biolentzia, prostituzioa eta alkohola,eta osagai horiek daude haren literaturan borborka : "Mozkorren, haxix-zaleen eta gautxorien bideari jarraitzen nion.Beti aurkitzen nuen lekua haien artean.Izan ere, oroitzapen berberak genituen, hizkuntza bera ; geure mundua gau eta egun, geure madarikazio ederrean".Eroetxean ere egin zituen lau hilabete inguru,eta egonaldi horri eskaintzen dio Ahaztuak kapitulua.Hutsegiteen garaia-n agertzen dira bere bizitzako aurreneko erreferentzia literarioak :Safi ed-Din al-Hili, Al-Manfaluti, Victor Hugo, eta beste asko.Horrela, idazlearen esnatzea ikusten dugu apurka --60koetan hasi zen argitaratzen,baina urte luzez zentsuratua izan zen arabieraz--.Irakurketek erakutsi zioten, Xukrik berak Miel A. Elustondori elkarrizketa batean esan zionez, "herri baten historia poetak idazten duela [...] Historia ofiziala ordaindurik dago".Xukri, kontrara, bere bizi-baldintzek nabarmen markatutako idazlea da ; honela idazten du Hutsegiteen garaia-n : "Bera ez zen aberatsen zabor artean ibili jateko,ez zen zorriz beterik ibili, ez zituen izan orpo zartatuak odoletan.Nik ez nekien nola idatzi txorien esneari buruz, ez aingeru-edertasunaren laztan samurraz (...).Ez nekien nola idatzi buruan kristalezko pintzel bat izanik.Pintzela protesta da, ez apaingarri bat".Pertsonaia asko agertzen dira nobelan,eta gehienak istoriotik sartu eta atera egiten dira.Zenbait kapitulu pertsonaien erretratu modukoak dira,eta horien bidez hainbat gai jorratzen ditu idazleak ; Lechevalier edo Patricia atal ederrak aipa daitezke, edo Rosario atala, zeinetan frankismoa den gai nagusietako bat.Autobiografia izaki, oroitzapenei segika aurrera eta atzera ibiltzen da narratzailea, batera eta bestera, eta zehazgabetasun hori ongi ezkontzen da tramarekin, honek berea baitu giro nahasia.Beharbada, liburuaren erditik atzera elipsi batzuk handiegiak gerta daitezke, konkrezio falta mugara eramana baitago.Abiadura biziko testua da, elipsi askorekin,eta estilo zuzen eta gordina dauka, zakarra, ia baloraziorik gabea.Esanguratsua da Joseba Sarrionandiak Ogi hutsa-ri buruz idatzi zuena : "Arabiar tradizioaren kontrako mendekutzat har daiteke, Mohamed Xukrik arabiera koraniko literarioaren dotoretasun guzia kraskatu baitzuen,gairik larrienak modurik gordinenean kontatuz".Gordina da, baiki, bere estiloa,eta halaz ere badago han-hemenka lirismo mikatz moduko bat, dotorezia handikoa.Mundu bat erretratatzen du Xukrik,eta fikzio indartsu bat eraikitzen.Sarrionandiak Ogi hutsa-z idatzi zuen : "Arrifi deserrotuaren epopeia latza da, gaur eguneko miseriaren etnografia moduko bat".Halatsu Hutsegiteen garaia ere. | prestatzea | N-S | SENTBER06-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Egoera hau klabe bikoitzean ulertu daiteke. | --> | Alde batetik irakurketa historiko-politikoa izan dezake.Euskal Herriak garai berri bat du bere aurrean, non abertzaleek eta ez-abertzaleek berriro ere beren burua kokatu behar duten inguru honetan.Eta garai berri honen aurrean mugiezinak ziruditen osagai batzuek ez direla hain egonkorrak erakutsi dute.Baina klabe historiko-politiko honekin batera, ikuspuntu pertsonala ( pertsonaren izaera erdigunean dagoen ikuspuntua ) ere azaltzen zaigu.Idazlea helduaroan aurrera doa,eta bizitzaren oinarriak iruditu zaizkionak orain bestelako begiekin ikusten ditu.Erlatibizatu egiten dira alegia.Zalantzazko mundu honetan, poetaren funtzioaz ere hausnartzen da lerro batzuetan.Ez dauka oso garbi zein izan daitekeen poetaren lekua egoera berriaren aurrean ;taldearen hitzak gordetzearekin lotu daiteke haren funtzioa,horrek bazterrean geratutakoen memoria zaintzea inplikatzen baitu,memoriarena liburu honetan agertzen den beste kezka bat da-eta. | prestatzea | N-S | SENTCOR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Odol mamituak / Alaine Agirre / Elkar, 2014 Infernuratzea Javier Rojo / El Correo,2014-12-27 | --> | Alaine Agirrek haur eta gazte literaturaren arloko zenbait liburu argitaratu ondoren helduentzako literaturaren munduan murgiltzea erabaki du,eta ahalegin horren ondorioa "Odol mamituak" nobela dugu.Idazlan honetan infernuratze baten kontaketarekin egiten dugu topo, bertan azaltzen baitzaigu zein izan den protagonistaren ibilbidea prozesu psikotiko batetik pasatzen delarik.Protagonista emakume bat da eta ez dugu bere izena ezagutzen.Izan ere, nobela honetan pertsonaia guztiek letra bakarra dute izentzat.Pertsonaiek erakusten duten anonimotasun horrek guztiz esanguratsua dirudi, izenik gabe agertzerakoanpertsonaiek beren identitateak galtzen baitituzte.Buru-gaixotasunak indartzen duen bestelakotze prozesu baten erdian topatzen dira pertsonaiaketa ez dira 'beraiek', baizik - eta gaixotasunak beraiengandik sortu dituen 'beste batzuk'.Nobela bost ataletan zatikatuta dagoeta antolamendu hau prozesu psikotikoaren isla da.Bertan ikusiko dugu nola protagonista ulertzen ez duen putzu batean katigatuta dagoen, nola geratzen den mila zatitan hautsita.Eta haustura hau gertatu ondoren,nola saiatzen den psikiatra baten laguntzarekin bere burua berreraikitzen,jakinda agian ez duela guztiz lortuko.Alaine Agirreren helduentzako lehen liburua da hau,eta idazleak ahalegina egin du lehen emaitza ohiko narrazio lau eta sinpleetatik aldendu dadin.Adibidez, ahots narratibo desberdinak nahastu ditu kontaketan, nahasketa honek barne logika bati jarraitzen diolarik.Idazketa dela - eta, garrantzia handia eman dio sinonimoen erabiltzeari.Sentimendu edo sentsazio berbera hiru edo lau hitzekin azaltzerakoan, sentimendu hori azpimarratuta geratzen da, sentsazioa indartuta.Kontuan hartuta idazlea oso gaztea dela ( 90koa da ),hasiera honek literatur ibilbide interesgarri baten abiapuntua dirudi. | prestatzea | N-S | SENTCOR02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Erraiak / Danele Sarriugarte / Elkar, 2014 Erraien mintzoa Ibon Egaña / Deia,2014-05-10 | --> | Pertsonaia nagusi baten eta haren ahots narratiboaren gainean eraikia da Danele Sarriugarteren lehen eleberria, Erraiak.Nobela abiarazteko aitzakia narratiboa, aldiz, bikote-haustura du.Izenik gabeko narratzaileak, hogeitaka urteko neska gazteak, etxera heldu eta bikotekide izandako mutilaren agur-oharra aurkitu du. Horrek abiaraziko du narratzailearen barne-bakarrizketa, bikote-harreman horren sorreraren eta gainbeheraren zein aurretik gazteak izandako harremanen gaineko gogoeta eta disekzioa.Berlin, Denver, Gasteiz eta sorterriaren artean ibilitako narratzailearen bakarrizketa neurotikoak denboran atzera-aurrerak egingo ditu, orainaldi zentripetu batetik abiatuta,eta bide horretan Z-rekiko harremana, Y-rekikoa edo U-rekiko adiskidantzaren akabera aletuko ditu, ikuspegi eszeptiko, batzuetan ironiko eta anti-erromantiko batetik, Bukowskiren eta Mari Luz Estebanen arteko halako balizko talaia berezitik, gorputza norbere buruaren eta harremanen ezagutzarako bitarteko gisa hartzen duen ikuspegitik.Trebe dabil narrazioaren atzera-aurreretan narratzailea, eraman egiten du irakurlea denboran atzera, berriro ere ezinegonezko orainaldira itzultzeko ; tartean, sinesgarriro birsortzen ditu zenbait eszenatoki eta giro, gauekoak eta urbanoak nagusiki.Hogeita hamar urteak oso urrun ez dituen narratzailearen nortasunaren sorrera dateke eleberriaren gaietako bat, artistaren gaztetako portreta gisakoa ; herritik, Berlin eta Denverretik barrena, Gasteiza egindako ibilbidean narratzailearen inguruarekiko aldaketa ( lagunekiko, sendiarekiko, mutilekiko ) ezagutzen dugu,baina batez ere artista identitatearen sorrera.Hala, berezitasunaren eta normaltasunaren arteko dikotomian, konbentzio sozialetatik kanpo baina aldi berean barnean dago protagonista gaztea,eta kontraesan horiek arakatzen ditu egileak.Orobat, idazle eta musikarien aipu ugariek pertsonaiaren artista izaera hori azpimarratzera datoz.Ordea, narratzaileak artistaren pose hori inoiz autoironiaz hartzen badu ere,inpresioa izan dut ironia azalekoak ez duela erabat deusezten posea eleberrian zehar eta horrek urrundu egiten duela pertsonaia eta haren ahotsa irakurlearengandik.Ahotsa da, dena den, eleberriaren lorpenik eta ezaugarri-markarik esanguratsuenetakoa ziurrenik.Estilo hotza, arrazionala, gordina, bihurria eta aldi berean jolastia, diferentziak diferentzia, Uxue Apaolazarena edo Iratxe Esnaolarena gogora ekar dezakeena.Beldurrik gabe ibili da Sarriugarte sintaxia bihurritzen,gauzei bere izenez deitzen edo hiztegia bera berritzen, aldi berean hoztasun analitikoa eta pertsonalitate bakana lortuz.Haatik, eleberriaren hasieran estilo hori narrazioari ongi egokitzen bazaio ere,inpresioa dut oro har estiloaren bortiztasuna eta gordintasuna ez dela kontakizunaren edukiei dagokiena.Alegia, idazkeran bertan dagoen tentsiorik ez dagoela narratzen den horretan ( edo neuri behintzat ez zait iritsi ) eta, hala, une batzuetan kontakizunari estilo-ariketaren traza hartu diot,estiloa handiegi etorriko balitzaio bezala, gaina hartuko balio bezala kontatu nahi den istorioari.Edonola ere, ahots berri indartsu eta arras pertsonala ekarri du Sarriugartek euskarazko nobelara, oso kontuan hartzekoa inondik ere. | prestatzea | N-S | SENTDEI01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Sargori / Pello Lizarralde / Pamiela, 1994 Sargori Asier Sarasua / Eibartik,2015-01-09 | --> | Idazle berezia da Pello Lizarralde ( Zumarraga, 1956 ).Gutxitxo argitaratzen du.Berezi idazten du.Euskal letretan ahots bakarrez.Bere idazkera gustatuko zaizu ala ez, baina ezingo duzu esan beste edozein idazleren tankerakoa denik.Eta niri izugarri gustatzen zait.Atmosferak sortzeko duen erraztasuna, xehetasunik txikiena ere adierazteko duen gaitasuna, beti ere voyeur ukituarekin... Sargori ere bide berean sortutako ipuin-bilduma da.Udako giro sapa horretan gertatzen diren kontakizun xumeak ekarriko dizkigu idazleak.Hamar ipuin txiki zoragarri, uda garaiko bazkalosteko giro itogarrian murgilduta daude pertsonaien eskutik.Askotan balirudike ezer gertatzen ez dela,baina Lizarralde maixu da elipsien bidez istorio zoragarriak kontatzen ; edo kontatu gabe,irakurlearen eskuetan ezinegon sentsazioa uzten.Izen iradokitzaileak dituzte 10 ipuinok,eta horien artean benetako perlak aurkituko ditugu, "Barnetik", "Bazterretik" edo "Azpian", adibidez.Izugarria da Lizarraldek irudiak, egoerak, eszenak... deskribatzeko duen gaitasuna.Irakurri ahala"ikusi" egiten dituzu gertakizunak.Eta ikusi ez ezik, usaindu, entzun eta sentitu ere egiten dituzu Lizarraldek kontatzen dituenak.Argazkilaria dirudi ( edo zinemagilea, beharbada ), idazlea baino gehiago, egoerak azaltzeko duen erraztasun eta gaitasun handi eta arin horregatik. | prestatzea | N-S | SENTEIB01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Izen iradokitzaileak dituzte 10 ipuinok, | --> | eta horien artean benetako perlak aurkituko ditugu, "Barnetik", "Bazterretik" edo "Azpian", adibidez. | prestatzea | N-S | SENTEIB01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Gure Jerusalem galdua / Aingeru Epaltza / Elkar, 2013 Gure Jerusalem galdua Joxe Aranzabal / Faroa bloga,2014-08-06. | --> | Zein gustura irakurri dudan Gure Jerusalem galdua eleberria, Aingeru Epaltza idazlearen azkena, eta Erresuma eta Fedea trilogiaren hondarrekoa.Durangon erosi nuen,baina uda etorri arte ez dut hartu esku artean.Behin hasita,berriz, zuzenean egin dut liburua amaitu arte.Abentura liburu ederra iruditu zait, bikain idatzita,eta erremate paregabea trilogiarentzat.Horregatik, denetan hirugarren hau gozatu dut gehien.Eta izugarri gustatu zait Epaltzak Axular handiaz egin duen interpretazioa, oso sinesgarria, bidenabar esanda.Eta Axular aipatuta,nork nahi du gaur egun Axular irakurri,trilogia hau edukita?Nik ez daukat zalantzarik, bietan -- Axular eta Epaltza -- zein den dibertigarriagoa.Euskara aldetik, gainera, azken honek inbidiarik bat ere ez Urdazubiko semeari. | prestatzea | N-S | SENTFAR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Praga. | --> | Jan Voget poliziaren taldeak emakume baten gorpua aurkitu du laku baten ondoan.Emakumeak lepoa moztua du, abitu txuri bat darama jantzita,eta bi begiak falta zaizkio. | prestatzea | N-S | SENTGAR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Beti dago "baina"-ren bat. | --> | Noan aitortzera ez naizela best-seller zalea,eta eleberri honek zaletasun ezaren arrazoiak baieztatu dizkit :ekintzak ez dio literaturari lekurik uzten,misterioa sortzeko formulak bertsuak izaten dira beti, eta erlijioaren gaiarekin lotutakoak askotan, kasu honetan bezala.Bestalde, pertsonaiak ez dira garatzen.Era berean, irakurlea harrapatzeko sortutako misterioa era sinesgarrian argitzea zailegi suertatzen zaio egileari eta bidezidorren bat hartu behar izaten du.Eta eleberriaren azken orria, azken hitza irakurtzean,irakurlea, ni behintzat, hasieran bezala geratzen da.Ez da ezer aldatzen irakurlearentzat.Ez dago ez gogoetarik, ez sentimendurik, ez inolako eraginik. | prestatzea | N-S | SENTGAR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Beti dago bainaren bat. | --> | Euskarak ere behar ditu best-seller-ak.Hor doakizue bat zaleak zaretenontzat.Argiaren erreinua. | prestatzea | N-S | SENTGAR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Hor doakizue bat zaleak zaretenontzat. | --> | Argiaren erreinua. | prestatzea | N-S | SENTGAR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Argiaren erreinua / Joseba Lozano / Alberdania, 2011 Best-seller bai, baina... Leire Zubeldia / Gara,2012-11-25 | --> | Praga.Jan Voget poliziaren taldeak emakume baten gorpua aurkitu du laku baten ondoan.Emakumeak lepoa moztua du, abitu txuri bat darama jantzita,eta bi begiak falta zaizkio.Handik gutxira bigarren emakume bat agertzen da hilda.Kasu honetan kiskalita du gorpua,baina honek ere abitu txuria darama gainean,eta gorputzeko beste atal bat falta zaio :hortzak.Zalantzarik ez dago.Serieko hiltzaile bat da bi hilketen egilea.Jan Vogeten taldea norabide finkorik gabe ikertzen ari den bitartean, kriminologiari buruzko blog batek Alemanian agertutako hirugarren gorpu baten berria zabaltzen du.Hirugarren emakume honek ere abitu txuria darama jantzitaeta bularra falta du.Anna da poliziari aurre hartu dion blogaria.Bere aldetik ikertzen hasiko da.Horra hor nobelako protagonistetako bi :Jan eta Ana.Liburuaren erdi paretik aurrera ordea, beste pertsonaia bat agertzen da :Fran.Ikerketa lanetara batuko den hirugarren laguna.Lehenengoak pisu nabarmena du hasieran,baina istorioak aurrera egin ahala,azken bi pertsonaiek erabateko garrantzia hartuko dute.Dena den, protagonista nagusiok ikerketaren azaleko testuinguruan ezagutuko ditugu.Izan ere, egilea ez da pertsonaien bizitzaz hitz egiteko geratzen.Istorioaren ildo nagusitik at, Janen droga-menpekotasunaz eta honen arrazoiaz arituko zaigu soilik.Badira pertsonaia gehiago ere,baina ez noa horiek aipatzera,ez baita komeni irakurleari gauza gehiegi aurretik kontatzea.Ohiko best-seller baten ezaugarriak dituen nobela baten aurrean gaude.Nabari da Joseba Lozanok liburu salduenen osagaiekin osatu nahi izan duela bere lehenengo eleberria.Hirugarren orrian agertzen da lehenengo hilotza, eta 68. orrirako irakurlea beste bi hilketen jakitun da.Kapituluak oso motzak dira,eta horietariko bakoitzaren amaieran misterioa areagotzen duen gertakari bat jazotzen da, hurrengo kapituluarekin kate-begi lana eginez.Ekintza ugariko nobela da, bizia, azkarra, idazkera zuzenez, zorrotzez, kontatua.Ahots narratzailea orojakilea da,eta fokua aldatzen du pertsonaia batetik bestera, komenigarritasunaren arabera.Baina... Beti dago "baina"-ren bat.Noan aitortzera ez naizela best-seller zalea,eta eleberri honek zaletasun ezaren arrazoiak baieztatu dizkit :ekintzak ez dio literaturari lekurik uzten,misterioa sortzeko formulak bertsuak izaten dira beti, eta erlijioaren gaiarekin lotutakoak askotan, kasu honetan bezala.Bestalde, pertsonaiak ez dira garatzen.Era berean, irakurlea harrapatzeko sortutako misterioa era sinesgarrian argitzea zailegi suertatzen zaio egileari eta bidezidorren bat hartu behar izaten du.Eta eleberriaren azken orria, azken hitza irakurtzean,irakurlea, ni behintzat, hasieran bezala geratzen da.Ez da ezer aldatzen irakurlearentzat.Ez dago ez gogoetarik, ez sentimendurik, ez inolako eraginik.Baina... Beti dago bainaren bat.Euskarak ere behar ditu best-seller-ak.Hor doakizue bat zaleak zaretenontzat.Argiaren erreinua. | prestatzea | N-S | SENTGAR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Alkasoroko Benta / Mikel Taberna / Susa, 2013 Alkasoroko Benta Mikel Babiano López de Sabando /hirinet.net,2014-06-03 | --> | Ez da Iruain.Ez da Kalaportu.Ez da Otzeta.Ez.Alkasoro da, Bera eta Lesaka arteko herrixka.50eko hamarkadan gaudeeta mutil gazte bati kulparik gabe kendu diote bizia.Garai bertsuan jaio da, ezustean, Martin Irazoki, Alkasoroko bentako semea.Ibai bazterrean etorri da mundura, espia dirudien gizon likatsu baten laguntzaz.Horra hor eleberriaren hasiera.Hortik abiatuta,bere bizitza kontatuko digu Martinek,baita xehetasunei erreparatuz kontatu ere :nola Alkasoron koxkortu zen, nola futbol taldea sortu zuten, nola Iruñera joan zen biologia ikastera...Horrela izanagatik, bizitza baten deskribapena baino askoz gehiago eskaintzen digu Tabernak liburu honetan.Zer, bada?Garai historiko baten kronika eta mundua interpretatzeko modu berezi-bereziak, hori guztia Martinen begien eta ahotsaren bidez kontatua.Beste hitz batzuetan, unibertso partikular bat berreraikitzeko ahalegina da liburu hau, Alkasoroko benta inguruan jaio, bizi eta hil diren herritar xumeen unibertso partikularra berreraikitzekoa.Mutua, Veronique, Axun, Rinus Xiberu... Horiek dira liburu honetako egiazko protagonistak.Halaber, gatazka politikoak liburu osoa egituratzen du, hasieratik amaierara arte, kapitulu soltez osaturiko nobela borobilduz.Dela Alkasoro inguruko polizia saldoaren nola Iruñeko manifestazioen gogorraren bitartez, gatazkak liburu osoan zehar duen pisua etengabekoa da.Pertsonaiek hari aurre egingo diote, nola edo hala, zorte handiagoz edo txikiagoz.Nolanahi den dela, saihestezina da gatazka,eta Alkasoroko magia pozoituko du.Idazkerari dagokionez, kontatzeko grina deskribapenen gainetik gailentzen da, akaso,baina Tabernaren euskara dotoreak berdintzen du hutsa.Horren harira, hizkera eder eta poetikoa darabil idazleak, naturarekiko erreferentziaz josirikoa.Ezin uler genezake nobela hau ibai, baso eta zerurik gabe.Laburbilduz,gabeziak gabezia kontakizun polit eta entretenigarria da "Alkasoroko benta", batzuetan errealismo magikozko istorioen zein Atxagaren "Soinujolearen semea" eta Epaltzaren "Ur uherrak" ezagunen oihartzunak ekarriko dizkizuna. | prestatzea | N-S | SENTHIR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Horra hor eleberriaren hasiera. | --> | Hortik abiatuta,bere bizitza kontatuko digu Martinek,baita xehetasunei erreparatuz kontatu ere :nola Alkasoron koxkortu zen, nola futbol taldea sortu zuten, nola Iruñera joan zen biologia ikastera... | prestatzea | N-S | SENTHIR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Horrela izanagatik, bizitza baten deskribapena baino askoz gehiago eskaintzen digu Tabernak liburu honetan. | --> | Zer, bada?Garai historiko baten kronika eta mundua interpretatzeko modu berezi-bereziak, hori guztia Martinen begien eta ahotsaren bidez kontatua. | prestatzea | N-S | SENTHIR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| bere bizitza kontatuko digu Martinek,baita xehetasunei erreparatuz kontatu ere : | --> | nola Alkasoron koxkortu zen, nola futbol taldea sortu zuten, nola Iruñera joan zen biologia ikastera... | prestatzea | N-S | SENTHIR01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Eta aitortu beharra daukat, | --> | euskal literaturaren harribitxi hauek orain gutxi arte ezagutu ez izanak amiñi bat lotsarazi nau. | prestatzea | N-S | SENTIRU01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Sargori / Pello Lizarralde / Erein, 1994 Gure sentimenak biziarazten dituzten pasadizoak Mikel Asurmendi / Irunero,2003-01 | --> | Durangoko Azokaren karietara argia ikusi duten liburuei lekua hartu zien Sargori izeneko liburu honek nire mesanotxean.Paradoxikoki, abenduko gau sargoritsuetan, irakurriaren sargoria sentitzen nuelarik.Egilea, Pello Lizarralde, ez da ezezaguna gurean, Larrepetit bere azken eleberria hizpide izan baikenuen iazko urria sargoritsuan.Apika, dagoeneko, batek baino gehiagok pentsatu du ea zertara datorren aspaldiko liburu honen iruzkina orain.Noiz eta sasoi honetan, hamaika liburu berri komentatzeko direnean.Euskal literatur plazara atera den azken liburu sorta hostokatzen aritu bitartean Sargori delako honek asebete du nire irakur nahia ordea.Badugu liburu honen egileak eta biok gauza bat komunean, biok ala biok Zumarraga herriarekin zerikusia izatea, alegia.Horrek eta nire ogibidearen betebeharrak autorea Larrepetit-en karietara solastatzea posible egin zidaten.Bere azken eleberria ezagutu nuen eta Sargori liburua ezagutzeko parada eskaini ere.Eta aitortu beharra daukat,euskal literaturaren harribitxi hauek orain gutxi arte ezagutu ez izanak amiñi bat lotsarazi nau.Pello Lizarralde literaturaren karietara garatzen ari den merkatu eta asmo handietatik urrun ari da, literatura ulertzeko duen moldea ez dator bat euskal literaturak --edota edozein merkatuko literaturak-- exijitzen duen moldeekin.Alegia, merkatua eta zurrunbiloa hitz kidekoak diraeta Lizarraldek ez du literatur eginkizuna kidetasun horren arabera ulertzen.Eta hori horrela ulertuagatik-edo --nire ustea besterik ez da,eta usteak betiere erdi ustelak izaten dira- --idazle honek burutzen duen literaturak isiltasunarekin zerikusia gehiago dauka harrabotsarekin baino.Gure bizitzaren pasadizo edo bizipen xumeena literatur bilakatzen du Lizarraldek.Pasadizoak ez dira jende berezienak, ez ideia bereziak dituzten jendearenak.Gutako edozeinek bizi ditugun gauzak narratzen ditu autore honek.Hots, gure begiek eta gogoetek komunzki hautematen dituzten gertakariak besterik ez ditu narratzen.Besterik???Izanik ere, autore honek narratzen dituen gertakari hauen bidez gure sentimenak biziaraztea erdiesten du.Gutxi ote???Oso autore gutxik erdiesten duen moldean erdietsi ere. | prestatzea | N-S | SENTIRU01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Hori dela - eta, serio jarriko natzaizue : | --> | "Paperezko hegazkinak" izenburua duen liburu hau bere zainetan odol-lohia baino ez daraman gaixo batek baino ezin izan du idatzi. | prestatzea | N-S | SENTPUT01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Paperezko hegazkinak / Lutxo Egia / Susa, 2002 Paperezko hegazkinak Koldobika Ezberdin / Putz,2002-10. | --> | Ene irakurle zintzo, leial eta bekatuz garbiak :Maruri-Jatabeko parrokoarekin egon berria nauzue pasa den asteburuan.Aita Larringani ene elkartasuna adieraztera hurbildu nintzaion Bizkaiko herri polit hartara.Eta kontu-kontari ari ginela, 6-8 urteko neskatila eta mutikotxo guri-guri, bekatuz garbi eta arimaz aratz - talde baten konpainia onean, ekarri zuen solasak, izan zen perpausa, ez zuela deusek ere hainbat kalte egiten arimarako, eta ez gorputzerako ere, nola euskal literaturgintzan diharduten xaxi-idaxle horiek ; esaterako, euskal letren plazara nobela ( usteko ) batez jalgi berri den Lutxo? Egia?? eta? Egia? diodanean, aizue,ezin diot barreari eutsi.Eta kontua barrez lehertzekoa litzateke, bai, Lutxoren? Egia? ustelak altxamenduan Generalisimoaren alde borrokatu ziren haien ohorea zikintzera ez baletoz.Hori dela - eta, serio jarriko natzaizue :"Paperezko hegazkinak" izenburua duen liburu hau bere zainetan odol-lohia baino ez daraman gaixo batek baino ezin izan du idatzi.? Egia? izenean ; gezurrak, gezurrak eta gezurrak izanean.Eleberria berehala sutara beharrekoa dela esateko badaukat hainbat argudio :Hasteko,? nobela? honek ez dauka ez bururik ez hankarik.Ez dauka hari jakinik,dena da oraina eta iraganaren arteko nahaste-borraste konpreniezina, dena da anabasa itzela.Irakurlea galduta ibiliko da lehen hitzetik bukaeraraino.Egindako dokumentazio lana negargarria da.Igartzen da gorrien eta separatisten ixkribuak baino ez dituela irakurri autoreak.Gernika gorriek bonbardatu zutela iturri onetik jakin dakigunoi ez digute gorri-separatistek ziririk sartuko.Haginak ondo berdinduta dauzkagu honezkero, atzo goizean jaiotako ume mukizu bati sinisten hasteko.Tira, tira? Nobelaren fabore, soilik aipatuko dugu sinisgarri egiten duen gauza bakarra, hots: protagonista alkoholikoa izatea.Horrek ematen dio, horrek baino ez, sinesgarritasun apur bat goitik beherako kaosari.Delirium Tremensak jotako morroi baten buruan, beste inorenean ezin liteke halako gezur, eldarnio eta gorrikeria tendentziosorik egosi.Badakit nire bizia arriskuan jartzen ari naizela hau esatean,baina ez naute isilduko, bizkartzain pare bat eskatuko dut, Aita Larringanek bezala, eta ozen altxatuko dut ene boza gezurraren kontra, faltsukeriaren kontra, deabrukeria ororen kontra.Orain sakristiara noa, neskatilatxo bat onbidean jarri behar dut - eta. | prestatzea | N-S | SENTPUT01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Odolbildua / Josu Landa / Susa, 2002 Odolbildua Koldobika Ezberdin / Putz,2002-06 | --> | Putzeko ene lagun eta jarraitzaile guztiok, gaurkoan ere otoitza bertan behera utzi eta aldizkari guztizko zintzo honetan agerraldia egin beharrean sentitu naiz,ez baita gauza kaltegarriagorik arimarentzat nola Jaungoikoaren deialdiari ezentzunarena egitea.Eta zer jakinarazi dit bada belarri izkinera oraingoan gure Jaungoiko bakar eta ahalguztidunak?Bada azkenaldi honetan behin eta berriro esan, berresan eta gaztigatzen ari dena :badirela hainbat eta hainbat euskal idazle artaldea utzi eta bekatuaren bide lohietan galtzen direnak.Horietan azkena, Josu, Josu Landa.Tamalez bere izena ez dator bat bere izanarekin, ezin konta ahala mozorro baitarabil Beltzebuk gaiztakeria izugarrienak obratzeko.Josu Landa honek Espainiako Askatzailearen urrezko garaian girotu du bere nobela-gurakoa,eta aurkeztu dizkigun pertsonaiak osotoro dira autorearen sukarraldi edota eldarnioetan erditurikoak, irrealak, sineskaitzak, deslekutuak, ez baitute batere zerikusirik garai loriatsu hartan bakean eta harmonian pozik eta zorion betean bizi ziren herritarrekin.Ondo baino hobeto ezagutu nuen nik Nerbioi ibar ezkerraldeko giro atsegina 50. hamarkada gogoangarri hartan, bai horixe!Santurtziko parrokoa nintzen orduan,eta benetan, beltz bat euskaraz mintzatzen irudikatzea bezain barregarria deritzot portugaletetarren mihian euskara paratzeari.Euskara zer zenik ere ez zekiten Portugaleteko biztanleek 50. hamarkadan! Ez diot euskarari ukatuko baserritarrak kristautzerako orduan izan duen garrantzia,baina hortik aurrera, tira, desagertuko balitz hobe ; atzen finean gaztelera baita latinaren oinordeko zuzena, mundu osoan indartu beharrekoa.Irrigarria begitandu zaizkit liburuko pertsonaiak oro : Mentxu delako neskazahar botikaria eta honen esanari itsu-itsuan jarraitzen dion erdi-gixon edo gixon-erdien koadrila patetikoa.Hara, Josu Landa, putak salbuetsiz, 50. hamarkadan ez zegoen emakumerik etxeko sukaldetik kanpora lan egiten zuenik.Ez dago aztia izan beharrik ondorioztatzeko, beraz, delako Mentxu hori puta bat baino ez dela, baina horretarako hobe gauzak diren bezala izendatzea :ogiari ogi, ardoari ardo eta putari PUTA, emagaldu hutsa dena botikari marimatxortu baten mozorropean aurkezten ibili barik. "Idaxlearen" fabore, esan beharra dago behintzat zerbaitetan asmatu duela,izan ere, errepublikazale eta gorriak izan behar liburuan aurkezten zaigun koadrila negargarria.Ezin bestela izan, kontatzen zaiguna amini bat sinisgarria izateko.Hori bai, gaizkile hauek ongi nahian ari direla sinistarazi gura izateari itzelezko hutsa deritzot,astakeria galanta, Stalinek karitateak bultzatuta obratu zituela obratu zituenak esatea bezalako zerbait.Laburbilduz, hobe eliza aldera bueltatxoa egitea "Odolbidu" honekin denbora galtzen ibiltzea baino.Sutara! | prestatzea | N-S | SENTPUT02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Putzeko ene lagun eta jarraitzaile guztiok, gaurkoan ere otoitza bertan behera utzi eta aldizkari guztizko zintzo honetan agerraldia egin beharrean sentitu naiz,ez baita gauza kaltegarriagorik arimarentzat nola Jaungoikoaren deialdiari ezentzunarena egitea. | --> | Eta zer jakinarazi dit bada belarri izkinera oraingoan gure Jaungoiko bakar eta ahalguztidunak?Bada azkenaldi honetan behin eta berriro esan, berresan eta gaztigatzen ari dena :badirela hainbat eta hainbat euskal idazle artaldea utzi eta bekatuaren bide lohietan galtzen direnak.Horietan azkena, Josu, Josu Landa.Tamalez bere izena ez dator bat bere izanarekin, ezin konta ahala mozorro baitarabil Beltzebuk gaiztakeria izugarrienak obratzeko. | prestatzea | N-S | SENTPUT02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Bada azkenaldi honetan behin eta berriro esan, berresan eta gaztigatzen ari dena : | --> | badirela hainbat eta hainbat euskal idazle artaldea utzi eta bekatuaren bide lohietan galtzen direnak. | prestatzea | N-S | SENTPUT02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| baina horretarako hobe gauzak diren bezala izendatzea : | --> | ogiari ogi, ardoari ardo eta putari PUTA, emagaldu hutsa dena botikari marimatxortu baten mozorropean aurkezten ibili barik. | prestatzea | N-S | SENTPUT02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| "Idaxlearen" fabore, esan beharra dago behintzat zerbaitetan asmatu duela, | --> | izan ere, errepublikazale eta gorriak izan behar liburuan aurkezten zaigun koadrila negargarria. | prestatzea | N-S | SENTPUT02-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Gogoratu zait, ezinbestez, duela gutxi ikusitako Infancia Clandestina fim argentinarra non haur batek euren gurasoen ezkutuko militantzia montoneroaren gorabeherak jorratzen dituen.Lander Garrok antzerako ikuspustua hautatu du bere pertsonaien "gerra" txikiaren nondik norakoen berri ematera aldera, hau da, euskal errefuxiatu batzuen gorabeherak mugaz bi aldeetan azken hamarkadetan zehar. | --> | Bada alde horretatik lubaki baten aldetik egindako errelatoa,noski, hortaz ezin dugu gure burua inondik inora ere engainatu. | prestatzea | N-S | SENTQUE01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Gerra txikia / Lander Garro / Susa, 2014 Zenbaitzuen gerra txikia Txema Arinas /quejicakexontzia.blogspot.fr,2014-12-01 | --> | Azkenean bukatu dut Lander Garroren Gerra txikia.Gogoratu zait, ezinbestez, duela gutxi ikusitako Infancia Clandestina fim argentinarra non haur batek euren gurasoen ezkutuko militantzia montoneroaren gorabeherak jorratzen dituen.Lander Garrok antzerako ikuspustua hautatu du bere pertsonaien "gerra" txikiaren nondik norakoen berri ematera aldera, hau da, euskal errefuxiatu batzuen gorabeherak mugaz bi aldeetan azken hamarkadetan zehar.Bada alde horretatik lubaki baten aldetik egindako errelatoa,noski, hortaz ezin dugu gure burua inondik inora ere engainatu.Hau aldez aurretik aintzakotzat hartuta lubaki horretakoekin bat egiten duen inor derrigorrezko enpatia ariketa bat egin beharrean dago Garroren testuak dituen bertute literario nabarmenak, bikainak, goxatzeko asmotan,ikaragarri ondo idatzita baitago eleberria,hainbat pasartetan hunkigarria ere iristeraino.Hala ere, eta lubakiak lubaki edo enpatiak enpatia, badago nobelan benetan txunditu egin nauen zerbait,eta orain arte gainerako "lubaki" nobeletan ozta-ozta topatu egin dudana,hori da idazleak berak nola edo hala bere pertsonaien lubakitik kanpokoekiko egindako ustezko edo balizko enpatia ariketa bat edo auskalo zer.Esan nahi dut badagoela lubaki horretatik kanpo dagoen pertsonaia baten arrazoiak eta kontuan hartzeko enpatia moduko saio bat, baldin bada ere nobelako protagonistetako batekin, haur narratzailearen aitarekin, ika-mikan nork bere kontrako argudioei gogor eutsiz.Osabaren ezusteko bisitarekin lotutako atalaz ari naiz, nire ustetan euskal "lubaki" literaturaren norabide berri bat gogora edo irizpidera ekartzen duena :lubakitik kanpokoen ikus/pentsamodeak nolabait kontuan hartzekoa. | prestatzea | N-S | SENTQUE01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Gogoratu zait, ezinbestez, duela gutxi ikusitako Infancia Clandestina fim argentinarra | --> | non haur batek euren gurasoen ezkutuko militantzia montoneroaren gorabeherak jorratzen dituen. | prestatzea | N-S | SENTQUE01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Lander Garrok antzerako ikuspustua hautatu du | --> | bere pertsonaien "gerra" txikiaren nondik norakoen berri ematera aldera, hau da, euskal errefuxiatu batzuen gorabeherak mugaz bi aldeetan azken hamarkadetan zehar. | prestatzea | N-S | SENTQUE01-A1.rs3 | GS | | | Medikuntza | |
| Terminologia-funtzioak galizieran: metodologia-arazoak eta dagozkion konponbideak. | --> | Teknologia berrien mundura sartzen ari den neurrian, eraso terminologiko gogorrak jasaten ari da galiziera, eta arlo hori ere gaztelerarekiko menpekotasunaren beste adar bat izan daiteke. Galizierari emandako irtenbide terminologikoekin leundu egin nahi da arazo larri hori, batetik, gaztelerakadak besterik gabe onartzea saihestuz, eta, bestetik, gaztelerak moldatutako terminoak bere corpus terminologikora bilduz. Menpekotasun oso horrek -komunitatean sortutako hiztegi terminologikoen analisia eginez ikusia- Gaz(x) funtzio matematiko-terminologikoa dagoela froga dezake, eta Ga(x) funtzio terminologikoan eragin osoa daukala. Bi funtzio esponentzial hauen artean aplikazio bijektibo bat egongo da, eta galizieraren terminologiaren sorrera moldatuko du; hau da, metodologia errealak falta direla utziko du agerian. Erlazio horrek, bada, hiru modutako irtenbide terminologikoak ugaltzea ekarriko du: gaztelerakadak, "hiperenxebrismoak", eta sorkuntza terminologikoa. Arazo horren irtenbidea, beraz, batetik, bi funtzio horien arteko erlazio funtzionala onartzea izango litzateke, eta bestetik, ILG-RAG arauetako 4. printzipioan aipatutakoa onartzea, bertan esaten denez, ezinbestekoa baita lusofoniako munduarekin lotu beharra galizieraren terminologia sortzeko. Galiziera-portugesaren hizkuntz diasisteman sartzea saihesteak, hartara, eragin nabaria sortuko du XXI. mendeko hizkuntza batentzat hain garrantzi handikoa den arlo terminologikoan. | prestatzea | N-S | TERM17-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Zientzia-arloko terminologiaren normalizazio-joera orokorrak serbiera: egoeraren analisi kritikoa. | --> | Edozein zientzia-arlotako terminologia eraikitzea lan luzea eta neketsua da. Aurreko hamarkadetan, serbierako zientzia-arloko ikertzaile askok joera bat nabaritu dute eta horren berri eman dute: ingeleseko unitate lexikalen maileguak eta unitate-egitura luzeagoen maileguak hartzen dira zientzia-erregistro zehatz baterako, itzulpenak edo kalkoak egin ordez. Izan ere, iritzi ezberdinetako zientzialari serbiarrek adostasuna lortu dute eta aurreko hamarkadetan ingelesari eman diote zientzia-komunikaziorako hizkuntza bakarraren estatusa. Komunikazio honetan, joera hori modu kritikoan aztertzen saiatzen gara, linguistikaren zein soziolinguistikaren ikuspegitik. Bugarski-k (1988; 1996) diziplina anitzeko eta amaiera zehatzik gabeko ikuspegi bat garatu zuen; hitzaldi honetarako egokitu dugu eta zientzia-arlo askotatik (injinerutzatik, kalitate-kontroletik eta kalitate-kudeaketatik, informatikatik, ekonomiatik, eta abarretik) datozen datuak alderatzeko erabili dugu. Eskuratu ditugun datuek (baita alor jakinetako adituek emandako iritziek ere) adierazten dutenez, zientzia-alor jakin batean onartuko diren terminoak ebaluatzeko hierarkia bat ezarri behar da. Hierarkia hori hizkuntzaz kanpoko irizpideetan oinarrituko da, adibidez, nazioarteko kooperazioa eta komunikazioa. Horien arabera, ingelesetik hartutako maileguei lehentasuna ematen zaie "serbieraren zientzia-barietate modernoa" izeneko hizkuntzakodean, itzulpena eta egitura-kalkoaren aurretik. | prestatzea | N-S | TERM18-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Terminologia normalizatzeak gizartean duen eragina | --> | Egungo gizartean bi joera nabarmentzen dira, eta kontrajarriak, itxura batean. Alde batetik, gero eta indartsuagoa da nazioarteko harmonizazioa lortu beharra, ekonomian, politikan eta kultura eta gizarte gaietan etenik gabe sortzen ari diren loturak eta elkarren arteko trukaketak eraginda; eta bestetik, aniztasuna onartu beharra, eta, ondorioz, norbanakoen izaeraren berrespena, giza bizitzako arlo guztietan agertzen ari den moduan. Terminologiak berak ere, gizartearekin lotuta dagoen jarduera denez, uztartu egin behar ditu joera orokor horiek, eransten zaizkien beste batzuekin batera, hala nola: teknologien aurrerakuntza zorabiagarria, zientziak diziplinartekotasunera eta hiperespezializaziora daramatzan bilakaera, eta informazioa elkarren artean berehala trukatu beharra. Alderdi horiek guztiek, espezialitateko terminologiaren gehikuntza kuantitatiboa eragiteaz gain, terminologia lanen ikuspegia ere zabaldu egin dute; eta, egia bada ere ikuspegi berri horrek terminologia aberastu egin duela esatea, zalantzan jarri ditu terminologiaren oinarrizko zenbait kontzeptu: kontzeptu-izendapen bikotearen adierabakartasuna, espezialitateko eremuen kontzeptua, eta normalizazioak terminologian duen eginbeharra. Nahiz eta gaur egun normalizazioko oinarrizko printzipioek balio osoa gorde komunikazio espezialduaren bermearen bidez (eta elkarrekin zerikusia duten gizarteko sektoreen arteko adostasuna da printzipio horietako bat), terminologiako lan praktikoan, batzuetan, ahaztuxe uzten da normalizazioaren eta gizartearen artean egon behar den lotura estua. Horrek dakarren arriskua zera da: adostasuna lortzeko ezinbestekoa den arbitrarietatea, maila baterainokoa behintzat, eta adituek terminologiari ematen dioten erabilera erreala orekatu behar izan arren, eten egin daitekeela. Kasu horretan, normalizazioa ez bakarrik ez litzateke eraginkorra izango, are gehiago, bete gabe utziko lituzke bere helburuak. Komunikazio honetan, katalanerako terminologia normalizatzeko lanetan izandako eskarmentutik hasita, batetik, gizarteak terminologia normaltzeko duen beharra aurkeztuko dugu, hurrengo, horretarako dauden zenbait zailtasun aipatuko ditugu, eta, amaitu orduko, ideia batzuk plazaratuko ditugu hori guztia egungo gizartean bideratu ahal izateko. | prestatzea | N-S | TERM19-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Adituaren jarrera maileguen normalizazioaren aurrean. | --> | TERMCAT Terminologia Zentroak Consell Supervisor izeneko organo iraunkor bat dauka beste hizkuntza batzuetatik, batez ere ingelesetik datozen neologismo terminologikoetatik katalanera babesteko, espezialitateko eremu guztiak hartzen baitituzte batere beldurrik gabe. Consell Supervisor-ek bilerak egin aurretik, TERMCATeko terminologoek, agiriak zehatz-mehatz aztertu ondoren, txosten bat egiten dute, maileguen ordezko aukerak proposatuz; eta gai bakoitzean aipagarrien diren espezialistei eskatzen zaie aholkua aurkeztutako aukerei buruz. Gehienetan ezkor izaten dira teknikari horiek kanpoan erabilitako hitzari sendespen osoa ematen ez dion edozein aukera onartzeko, eta arrazoi ugari botatzen dituzte horretarako: terminoa nazioartekoa dela, gardentasun semantikoa duela, adierabakarrekoa dela, erabilera zabala, etabar. Komunikazio honekin, adibide paraleloak erabiliz, hauxe frogatu nahi da: halako kasurik gehien-gehienetan, proposamen autoktonoa baztertzeko emandako arrazoiak ez direla ez hizkuntzarenak ez semantikoak, soziologikoak baizik, hala onartzen baita batzuetan inplizituki bada ere. Hori horrela izan arren, kasu askotan Consell Supervisor-ek espezialisten iritzia onartu behar izaten du, hizkuntzaren ikuspegitik termino berriok zurigarriagoak izan daitezen, aldaketa txiki batzuk sartuta. | prestatzea | N-S | TERM21-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Gaztelaniazko adjektibo erreferentzialen euskal ordainak eta erabilera. Azterketa eremua: aldizkari ofizialak. | --> | Itzulpenen munduan murgilduta dagoen edozeinek ondo daki zeinen erraza gerta daitekeen adjektibo erreferentzialak itzultzea (entorno polÃtico-mediático: ingurumari politiko-mediatikoa); edo zeinen zaila, batzuetan, baldin eta egitura-kalkora jotzen ez bada (politika eta komunikabideetako ingurumaria; edo politikako eta komunikabideetako ingurumaria: edo politika- eta komunikabide-ingurumaria...) eta gainera, zenbaitetan, bat ere ziurtasunik gabe ordainak bete-betean asmatzen ote duen. Itzultzaileon intuizioak adierazten digu, testu baten edukia irakurritakoan, badirela adjektibo-mota honen zenbait aldaki, eta euskaraz ezin dela beti prozedura berean eman. Bestalde, Euskaltzaindiak hitz elkartuen bidea (1995eko urtarrilaren 27an onartutako araua) proposatzen du adjektibo erreferentzialak itzultzeko, baina arauan bertan esaten denez, "...ahal den guztian...", izan ere, eguneroko praktikak frogatzen baitigu ez dela beti posible izaten formula horretara jotzea. Esan nahi baita, era honetako adjektibo-multzo ezberdinak daudela, alegia, gaztelaniaz formula bakarraren bidez ematen badira ere, euskaraz ezin dugula modu bakarrean geratu. Honenbestez, eta azaldu dugun testuinguru horretan, azterlanak honako abiapuntu teorikoa izango du: a) Euskaltzaindiko arauak (hitz elkartuak). b) "Erdal adjektibo erreferentzialetarako euskal ordainak" Martxel Ensunza. Euskera aldizkaria (Euskaltzaindia). c) "Adjektibo erreferentzialen erabilera". Miel Loinaz. Berba aldizkaria (UZEI). Azterketa egiteko erabiliko den corpus praktikoari dagokionez, berriz, Euskal Herriko hegoaldeko aldizkari ofizialak (bi autonomia-gobernuetakoak, eta Araba, Gipuzkoa eta Bizkaikoak) hartuko ditugu lagingaitzat. Abiapuntu horietatik, hiru aztergai nagusi planteatuko dira lanean: a) Adjektibo erreferentzialak multzokatzea, emandako irtenbideak zerrendatzea eta begiratzea bat ote datozen corpus teorikoak jasotako bidearekin. Ondoren, zenbait estatistika-datu eskainiko dira; erabilera-datuak izango dira beraz. b) Gorago aurreikusi bezala, esan genezake bi aldi zehatz daitezkeela arlo honi dagokionez: Euskaltzaindiak arlo honi buruzko erabakia eman aurretik eta eman ondoren. Horiexek izango dira, hortaz, lagin-aldiak. Azterketa horrekin, ikusi nahiko genuke norainoko oihartzuna eta arrakasta izan duen arau horrek. c) Azkenik, tarte berezia eskainiko diogu lehenengo Jaurlaritzako aldizkari ofizialari (Gerra aurrekoari), bertan, aldeak susmatuko direlakoan lehengo eta oraingo erabileren artean. | prestatzea | N-S | TERM22-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Honenbestez, eta azaldu dugun testuinguru horretan, azterlanak honako abiapuntu teorikoa izango du: | --> | a) Euskaltzaindiko arauak (hitz elkartuak). b) "Erdal adjektibo erreferentzialetarako euskal ordainak" Martxel Ensunza. Euskera aldizkaria (Euskaltzaindia). c) "Adjektibo erreferentzialen erabilera". Miel Loinaz. Berba aldizkaria (UZEI). Azterketa egiteko erabiliko den corpus praktikoari dagokionez, berriz, Euskal Herriko hegoaldeko aldizkari ofizialak (bi autonomia-gobernuetakoak, eta Araba, Gipuzkoa eta Bizkaikoak) hartuko ditugu lagingaitzat. | prestatzea | N-S | TERM22-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Abiapuntu horietatik, hiru aztergai nagusi planteatuko dira lanean: | --> | a) Adjektibo erreferentzialak multzokatzea, emandako irtenbideak zerrendatzea eta begiratzea bat ote datozen corpus teorikoak jasotako bidearekin. Ondoren, zenbait estatistika-datu eskainiko dira; erabilera-datuak izango dira beraz. b) Gorago aurreikusi bezala, esan genezake bi aldi zehatz daitezkeela arlo honi dagokionez: Euskaltzaindiak arlo honi buruzko erabakia eman aurretik eta eman ondoren. Horiexek izango dira, hortaz, lagin-aldiak. Azterketa horrekin, ikusi nahiko genuke norainoko oihartzuna eta arrakasta izan duen arau horrek. c) Azkenik, tarte berezia eskainiko diogu lehenengo Jaurlaritzako aldizkari ofizialari (Gerra aurrekoari), bertan, aldeak susmatuko direlakoan lehengo eta oraingo erabileren artean. | prestatzea | N-S | TERM22-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| b) Gorago aurreikusi bezala, esan genezake bi aldi zehatz daitezkeela arlo honi dagokionez: | --> | Euskaltzaindiak arlo honi buruzko erabakia eman aurretik eta eman ondoren. Horiexek izango dira, hortaz, lagin-aldiak. Azterketa horrekin, ikusi nahiko genuke norainoko oihartzuna eta arrakasta izan duen arau horrek. | prestatzea | N-S | TERM22-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Irlanderaren bidezko hezkuntza unibertsitariorako eta lanbide heziketarako terminoak sortzea. | --> | Dublin Hiriko Unibertsitateko atal bat da Fiontar, zeinak Ekonomia, Informatika eta Enpresa-ikasketetako Lizentziatura ematen baitu, irlanderaren bidez. Irakasleek eta ikasleek, irlanderazko hiztun trebeak izan arren, ez dute aukerarik izan titulu horretarako behar den terminologia teknologiko zabala ezagutzeko. Gai guztiak irlanderaz ematen direnez gero, irakasgaian erabilitako terminologia osoak egon behar du eskuragarri irlanderaz. Horretarako, Ekonomia, Informatika eta Enpresa-ikasketetako Lizentziaturako ikasleek eta irakasleek termino-banku elebiduna (irlandera-ingelesa) sortu dute berenberegi. VOCALL proiektua (Vocational Language Learning for Less Widely Used and Taught Languages - Lanbide Arloetako Hizkuntzaren Ikaskuntza Gutxi Erabiltzen eta Irakasten Diren Hizkuntzetan) Europako Batzordeak finantzatzen du Leonardo da Vinci Programaren barruan. Proiektuaren koordinadore da Dublin Hiriko Unibertsitatea (Dublin, Irlanda). Informatika, bulego-lana eta eraikuntzako ikasleentzako hizkuntza ikasteko tresnak egitea da helburua. Gutxi erabiltzen eta irakasten diren hizkuntzetan kontzentratzen da proiektua (LWUTL), irlandera barne. Informatika, bulego-lana eta eraikuntzako arloetako termino teknikoen glosario eleanizduna biltzen ari da VOCALL, eta horrek esan nahi du arlo horietako irlanderazko termino berri ugari sortzen ari dela. Terminology Committee of the Irish Language-ren laguntzaz (An Coiste TéarmaÃochta - Irlanderarako Terminologia Batzordea), Fiontar eta VOCALL irlanderaren bidezko hezkuntza unibertsitariorako eta lanbide-heziketarako terminologia-beharrizanak betetzen ari dira. Gure komunikazioa talde bi horiek terminoak sortzeko erabiltzen duten metodologiaz izango da. Irlanderazko terminologia normalizatuaren erabilpena bultzatzeko aurkitu diren arazoak ere ikusiko ditugu. | prestatzea | N-S | TERM23-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Terminologia, itzulpena eta diskurtso juridikoa: euskararen kasua. | --> | Testu juridikoen itzulpenari ekiteko, ezinbestekoa da terminologia bera lantzea. Euskararen kasuan beharrizan hori areagotu egin da, esparru horretan gure hizkuntzaren egoera ez baita primerakoa, ezta hurrik eman ere. Bada, azken urteotako lanaren xedea izan da testu berean behar bezala uztartzea itzulpengintzaren arloan azaltzen diren eginkizun desberdinak, alegia, terminologia egokia erabili (hizperrien bitartez nahiz beste teknika batzuen bitartez), euskarak "etxeratua" behar duen sistema juridikoa bere luze-sakonean ezagutu (Espainiako Zuzenbidea, Frantziako Zuzenbidea, Europako Erkidegoen Zuzenbidea) eta osagai horiek guztiak artez antolatzea azken testu batean. Hori bete-betean lortuz gero, euskarazko "diskurtso juridikoa" moldatuko genuke. Xede hori iristeko, 1994. urteaz geroztik, Deustuko Unibertsitatean Zuzenbidearen inguruko testu doktrinalak itzultzen dihardugu. Esperientzia horretan izandako zailtasunak eta, halakorik izanez gero, lorpenak ere azaldu nahi ditugu. Jarraikoak izango dira, gorago esan bezala, azterketa horren ardatz: emaitza gisa, diskurtso juridiko zuzena eta kalitatezkoa, Zuzenbidearen ikusmiratik eta linguistikaren ikuskeratik ere; eta diskurtso hori itxuratzeko abiaburu gisa, terminologia eta itzulpena. | prestatzea | N-S | TERM25-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Lege-testu itzulietako euskal terminologiaren hustuketarako metodologia. | --> | Alor zehatz bateko corpus osoan erabili den euskarazko terminologia juridikoa lokalizatu eta aztertzeko metodologiaren berri eman nahi dugu komunikazio honetan. Terminologiaren ohiko metodologiaz at, hiru oinetan finkatu dugu gure lana: baliabide informatikoak, corpus-linguistika eta traduktologia. Legeriak -legea dagoenez zuzenbidearen hastapenean- zuzenbideko terminologia osoan duen garrantzian oinarrituz, Eusko Legebiltzarreko legegintza-produkzio osoa hartu dugu aztergai. Legeen euskal bertsioak gaztelaniazko jatorrizko testuen itzulpenak direnez, erdal testuez baliatu gara, gaztelaniazko terminologia juridikoa aski finkatua eta bildua dagoelakoan, euskal terminoak bilatzeko. Bi hizkuntzetako testu guztiak euskarri informatikoan eskuratu ondoren, bi bertsioen alderatzeari, eta paralelizatzeari ekin diogu, eduki bereko testu-zatiak zenbaki bereko paragrafoan ager daitezen bietan. Ondoren aplikazio berezi baten bidez, aldez aurretik prestaturiko gaztelaniazko zerrenda bateko termino garrantzitsuenen agerpenak, bere testuinguru-paragrafo osoarekin, eta zenbaki bereko euskal bertsioko paragrafoarekin, lortu ditugu. Ondoren, euskarazko paragrafoetan, erdal terminoaren eduki baliokidea daraman segmentua lokalizatu dugu, eta guztia, datu-base erlazional batera eraman. Honela, jakin ahal izan dugu zein diren agertzen eta agertzen ez diren terminoak, zuzenbideko zein alorretakoak diren, zenbaterainoko finkapen-maila aurkitzen den euskal termino horietan, zein den gaztelaniazko terminoen euskal segmentu baliokideen egitura sintaktikoa, eta oraindik burutu gabe dagoen azterketa lexikologiko baten bidez, termino horien zenbait alderdi lexikogenetiko aztertzeko parada dugu. | prestatzea | N-S | TERM28-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Terminologiako datu-baseak diseinatzea eta kudeatzea: etengabeko erronka. | --> | Informatikak hizkuntzako datuak gorde eta, aurrerago, tratatzeko aukera eman zigunetik, terminologiak teknologi berrikuntzetara egokitu behar izan du etengabe. Horrek amaieragabeko erronka ekarri izan dio -eta oraindik ere hala dakarkio- terminologo eta informatikoen elkarlanari. Hala da, terminologiako datu-baseak diseinatzeak eta kudeatzeak hainbat arazo dakar bai teoria eta metodologiaren aldetik (nola adierazi terminoa? Ba al da gutxieneko adierazpenik? Nola sailkatu terminoak?), eta baita informatikaren aldetik ere (zein egitura eduki behar luke terminologiako datu-base batek? Zein erlazio jaso behar lituzke? Zein da hiztegi bateko unitatea?). Benetako testuinguruetan ondo aplikatzeko balioko duten konponbideak aurkitu beharrak ikuspuntu jakin bat hartzera eraman gaitu, informatikako postulatuak eta metodologiak begi aurretik galdu gabe bada ere, arazo horiei aurre egin, terminologi lana bete eta emaitzak zabaltzeko aukera izan dezagun. | prestatzea | N-S | TERM29-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Terminologia-kudeaketa eta ezagutza-prozesaketa hizkuntza minorizatuetan. | --> | Terminologia-kudeaketa (terminoak biltzea, aztertzea, baliozkotzea eta antolatzea) oso garrantzitsua da informazioa ezagutza ulergarri eta aplikagarri bilakatzeko. Joera guztietako adituak dabiltza terminoak sortzen, dagoen terminologia aldatzen, termino batzuk arkaikotzat ematen edo baztertutako terminoak esanahi berriekin birsartzen. Badirudi adituen eginbeharreko bat dela neologismoak sortzea, erretronimoak (berrezarpen lexikalak) sartzea, terminoak itzultzea, terminoak baliozkotzea eta, nahiko zeharka, euren espezialitateetako terminologia-bildumak egitea edo egiten laguntzea. Zientzia modernoa, gaur egungo aisia eta dibertsioa, enpresa berritzaileak, euren enkarnazio zaharrengatik nabaritzen dira, ez bakarrik ondasun, zerbitzu edo tresnen bidez, bai eta zientziak, arteak eta kultura, eta negozioak eta enpresak deskribatzeko erabiltzen duten terminologiaren bidez ere. Terminologia-kudeaketa, oro har, eskulana da eta motibaturiko dokumentalistengan, itzultzaileengan eta terminologoengan bermatzen da; azken horrek beste bien funtzioa betetzen du. Termino espezializatuak artxibatzearekin eta aurkeztearekin lotuta dauden biltegiratze- eta berreskuratze-lan batzuk arindu dituzte gaur egun terminologia kudeatzeko sistemek. Hala ere, gizaki adituek egiten dituzte bilketak, azterketak eta baliozkotzeak. Hiztun ugariko hizkuntzetan, datu-base terminologikoak behar dituzten eta horiek sortzeko dirua inbertitzeko prest dauden pertsona-kopuru handia egongo denaren esperantzak bermatzen du terminologia-kudeaketaren lan garestia. Hiztun gutxiago dauzkaten hizkuntzetan ez da hori gertatzen. Kasu horietan, terminologia-kudeaketa hizkuntza plangintzaren lanarekin lotzen da sarritan. Lan horrek, era berean, motibazio politikoak eta, askotan, emozio-karga bat ere badauzka. Hizkuntza minorizatuetan, terminologia kudeaketak gizakiengan daukan menpekotasuna handiagoa da beste hizkuntza batzuetan baino. Terminologia-kudeaketaren automatizazioa ez da programa informatikoak idaztea besterik gabe, lan hori, berez, zaila izan arren. Automatizazio hori egiteko jakin egin behar da zelan idazten diren adituen testuak, gizakiak zelan konpontzen diren arlo espezializatuen semantikarekin, diskurtsoaren ereduak zelan aldatzen diren testuaren egilearen eta irakurleen beharrizanen arabera. Hizkuntza minorizatuetan idatzitako testuak eta hizkuntza minorizatuei buruzko testuak ez dira erraz lortzen eta badirudi zaila dela arlo horietan azterketak eta datu-bilketak egiten hasteko inor konbentzitzea. Zelanbait, idazketa espezializatua "idazketa teknikoa" terminoarekin lotuta dago, makinekin zerikusia daukan diskurtso-eredu bat. Horren ondorioz, ez du lortzen hizkuntzaren eredu matematiko baten arabera esaldiak aztertzeari edo testuetan ikono kulturalak bilatzeari, lan abstraktuagoak baitira, ematen zaien estatus bera. Ezagutza-prozesaketa terminoa hezkuntza, prestakuntza, irakaskuntza eta ikaskuntza, arazoak konpontzea, eta abarren moduko ekintza parekoak garatzeko erabil dezakegu. Terminologia espezializatuen bildumen eskuragarritasunaren menpe dago ezagutza prozesaketa. Hori egia da, batez ere haurraren hezkuntza-urteetan, hasberriaren edo berriro prestatzen ari denaren hasierako ikasketetan: gizakiaren edozein ekintzarekin zerikusia daukaten gertakariak, printzipioak, teoriak eta esperientziak (ezagutza) asimilatu egiten dira eta gero irakasteko, ikasteko, arazoak konpontzeko eta abarretarako erabiltzen da. Liburuetan, egunkarietan, iraganeko esperientzia ez-artikulatuan eskuratzen den "material gordina" terminoen bidez komunikatu behar da, zeinen esanahiak ondo definituta baitaude eta adituek sarritan erabiliko baitituzte. Beraz, ezagutza-prozesaketak eta terminologia-kudeaketak daukaten lotura askaezina da; terminologia-kudeaketa, era berean, hizkuntz plangintzarekin eta politikarekin dago lotuta. Azken hamar urteotan hiztun ugariko hizkuntzetako terminologia-bilketak egiten ibili gara, adibidez, ingelesean, alemanieran eta gazteleran. Aldi berean, metodo horiek hizkuntza minorizatuei egokitzen saiatu gara, adibidez, galeserari, norvegierari, flandeserari eta katalanari. Komunikazio honen gaiak izango dira aurkitutako erronkak, identifikatutako aukerak eta emandako irtenbideak hizkera espezializatuen terminologia inguru eleanizdun batean kudeatzeko, zeinetan hizkuntza bat gutxienez hizkuntza minorizatua baita. Gure marko teorikoa hizkuntza corpusari, filosofiari eta zientziaren historiari buruzko ikerketa berrietatik hartu dugu, alde batetik, eta informatikako ikerketatik, bestetik. | prestatzea | N-S | TERM30-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Terminologiaren erauzketa automatikoa eta bere aplikazioa euskararako. | --> | 1. Sarrera. Azken urteotan testu teknikoetatik terminologia automatikoki erauzteko tresnak ari dira garatzen zenbait hizkuntzatarako, baina oraindik giza laguntza behar izaten da automatikoki hautatutako terminologiaren artean azken aukeraketa egiteko. Horren adibide gisa, tresna hauek aipa daitezke: LEXTER (Bourigault, 92) AT&Tko Termight (Church & Dagan, 94) IBMko TERMS (Justeson & Katz, 95) NPtool (Arpper, 95). Aplikazio-eremuak bi multzo handitan bana daitezke: informazioa indexatzeko eta terminoen glosategiak eraikitzeko. Gainera, terminologia oso modu dinamikoan bilakatzen den arloetan, informatikan adib., halako tresnarik gabe ia ezinezkoa da lan terminologiko eraginkorrak egitea. Halako tresna bat euskararako garatu nahi badugu, eragozpen gehiago topatuko dugu ondoko hiru arrazoiengatik: bateratze-prozesua bukatzeke izateagatik, egindako ikerketak murritzak direlako eta hizkuntza eranskaria izateagatik. 2. Terminologiaren erauzketa. Terminoaren definizio formal eta osoa lortzea lan neketsua da eta horretan datza lanen atal garrantzitsu bat: terminoen ezaugarriak mugatzea. Corpusetatik termino teknikoak lortzeko konbinatu ohi dira NLPko teknikak (ezagumendu linguistikoan oinarritutakoak) eta teknika estatistikoak. 2.1. Teknika linguistikoak. Teknika linguistikoak erabiltzen dira batez ere terminoen hasierako selekzioa egiteko. Horretarako, eredu morfosintaktikoak erabili ohi direnez gero, komenigarria da testua analizaturik edukitzea edo gutxienez etiketatua. Tresna linguistikoen kalitateak baldintzatuko ditu, hein handi batean behintzat, tresnaren emaitzak. Hala ere, proiektu batzuetan ez da analisi morfologikorik edo sintaktikorik egiten (Su et al., 96). Analisi morfologikoarekin eta desanbiguazioarekin lotuta dago lematizazioa. Flexio konplexuko hizkuntzetan hitz-forma bakarrik tratatzeak emaitza kaxkarrak ekarriko ditu eta lematizazioa ezinbestekoa izango da. Ezagumendu linguistikoa funtsezkoa da terminoen normalizazioan ere; termino batzuk beste luzeago batzuen baitan egon daitezkeenez, haien artean diskriminatu egin behar baita. 2.2. Teknika estatistikoak. Eredu linguistikoari jarraitzen dioten balizko terminoak murrizteko erabili ohi dira metodo estatistikoak proiektu gehienetan. Aplikatutako metodoak asko aldatzen dira proiektuaren arabera: sinpleena izango litzateke maiztasun absolutu minimo bat eskatzea (Justeson & Katz, 95), baina orokorrean formula probabilistiko anitz konbinatzen dira. 2.3. Emaitzak. Lortzen diren emaitzak ez dira oraindik beharko liratekeenak erauzketa zeharo automatikoa egiteko. Oreka bilatu behar da estaldura (recall) eta doitasunaren artean (precision). Oreka horretan estaldurari lehentasuna ematen zaio atzetik terminologia murrizteko pertsona bat badago. % 95 inguruko estaldura lortzeko doitasuna % 50-era jaitsi ohi da, eta doitasuna % 85 ingurukoa izan dadin estaldura % 35era ere ez da iristen. 3. Euskararako aplikazioa. IXA taldearen asmoa da euskararako mota honetako tresna bat garatzea. Horretarako analizatzaile morfologikoa jadanik prest dago (Alegria et al., 96), lematizatzaile/etiketatzaile bat bukatzear dago (Aduriz et al., 96) eta azaleko sintaxiari ere ekin diogu. Tresna horiek prest dauden bitartean termino teknikoen modelizazioari ekin behar diogu, hau da murriztu behar ditugu termino teknikoen ezaugarriak. Horretarako dauden hiztegi teknikoetan oinarritu, eta teknika estatistikoak erabiliz, eredu nagusiak lortu behar dira. Emaitzarik ez badugu ere, eredua izen-sintagmarena baino zabalagoa izango dela susmatzen dugu. Beste aldetik, termino teknikoak hautatzerakoan barneko deklinabidekasua erabakigarria izan daiteke. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| 1. Sarrera. | --> | Azken urteotan testu teknikoetatik terminologia automatikoki erauzteko tresnak ari dira garatzen zenbait hizkuntzatarako, baina oraindik giza laguntza behar izaten da automatikoki hautatutako terminologiaren artean azken aukeraketa egiteko. Horren adibide gisa, tresna hauek aipa daitezke: LEXTER (Bourigault, 92) AT&Tko Termight (Church & Dagan, 94) IBMko TERMS (Justeson & Katz, 95) NPtool (Arpper, 95). Aplikazio-eremuak bi multzo handitan bana daitezke: informazioa indexatzeko eta terminoen glosategiak eraikitzeko. Gainera, terminologia oso modu dinamikoan bilakatzen den arloetan, informatikan adib., halako tresnarik gabe ia ezinezkoa da lan terminologiko eraginkorrak egitea. Halako tresna bat euskararako garatu nahi badugu, eragozpen gehiago topatuko dugu ondoko hiru arrazoiengatik: bateratze-prozesua bukatzeke izateagatik, egindako ikerketak murritzak direlako eta hizkuntza eranskaria izateagatik. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Aplikazio-eremuak bi multzo handitan bana daitezke: | --> | informazioa indexatzeko eta terminoen glosategiak eraikitzeko. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| 2. Terminologiaren erauzketa. | --> | Terminoaren definizio formal eta osoa lortzea lan neketsua da eta horretan datza lanen atal garrantzitsu bat: terminoen ezaugarriak mugatzea. Corpusetatik termino teknikoak lortzeko konbinatu ohi dira NLPko teknikak (ezagumendu linguistikoan oinarritutakoak) eta teknika estatistikoak. 2.1. Teknika linguistikoak. Teknika linguistikoak erabiltzen dira batez ere terminoen hasierako selekzioa egiteko. Horretarako, eredu morfosintaktikoak erabili ohi direnez gero, komenigarria da testua analizaturik edukitzea edo gutxienez etiketatua. Tresna linguistikoen kalitateak baldintzatuko ditu, hein handi batean behintzat, tresnaren emaitzak. Hala ere, proiektu batzuetan ez da analisi morfologikorik edo sintaktikorik egiten (Su et al., 96). Analisi morfologikoarekin eta desanbiguazioarekin lotuta dago lematizazioa. Flexio konplexuko hizkuntzetan hitz-forma bakarrik tratatzeak emaitza kaxkarrak ekarriko ditu eta lematizazioa ezinbestekoa izango da. Ezagumendu linguistikoa funtsezkoa da terminoen normalizazioan ere; termino batzuk beste luzeago batzuen baitan egon daitezkeenez, haien artean diskriminatu egin behar baita. 2.2. Teknika estatistikoak. Eredu linguistikoari jarraitzen dioten balizko terminoak murrizteko erabili ohi dira metodo estatistikoak proiektu gehienetan. Aplikatutako metodoak asko aldatzen dira proiektuaren arabera: sinpleena izango litzateke maiztasun absolutu minimo bat eskatzea (Justeson & Katz, 95), baina orokorrean formula probabilistiko anitz konbinatzen dira. 2.3. Emaitzak. Lortzen diren emaitzak ez dira oraindik beharko liratekeenak erauzketa zeharo automatikoa egiteko. Oreka bilatu behar da estaldura (recall) eta doitasunaren artean (precision). Oreka horretan estaldurari lehentasuna ematen zaio atzetik terminologia murrizteko pertsona bat badago. % 95 inguruko estaldura lortzeko doitasuna % 50-era jaitsi ohi da, eta doitasuna % 85 ingurukoa izan dadin estaldura % 35era ere ez da iristen. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| 2.1. Teknika linguistikoak. | --> | Teknika linguistikoak erabiltzen dira batez ere terminoen hasierako selekzioa egiteko. Horretarako, eredu morfosintaktikoak erabili ohi direnez gero, komenigarria da testua analizaturik edukitzea edo gutxienez etiketatua. Tresna linguistikoen kalitateak baldintzatuko ditu, hein handi batean behintzat, tresnaren emaitzak. Hala ere, proiektu batzuetan ez da analisi morfologikorik edo sintaktikorik egiten (Su et al., 96). Analisi morfologikoarekin eta desanbiguazioarekin lotuta dago lematizazioa. Flexio konplexuko hizkuntzetan hitz-forma bakarrik tratatzeak emaitza kaxkarrak ekarriko ditu eta lematizazioa ezinbestekoa izango da. Ezagumendu linguistikoa funtsezkoa da terminoen normalizazioan ere; termino batzuk beste luzeago batzuen baitan egon daitezkeenez, haien artean diskriminatu egin behar baita. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| 2.2. Teknika estatistikoak. | --> | Eredu linguistikoari jarraitzen dioten balizko terminoak murrizteko erabili ohi dira metodo estatistikoak proiektu gehienetan. Aplikatutako metodoak asko aldatzen dira proiektuaren arabera: sinpleena izango litzateke maiztasun absolutu minimo bat eskatzea (Justeson & Katz, 95), baina orokorrean formula probabilistiko anitz konbinatzen dira. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| 2.3. Emaitzak. | --> | Lortzen diren emaitzak ez dira oraindik beharko liratekeenak erauzketa zeharo automatikoa egiteko. Oreka bilatu behar da estaldura (recall) eta doitasunaren artean (precision). Oreka horretan estaldurari lehentasuna ematen zaio atzetik terminologia murrizteko pertsona bat badago. % 95 inguruko estaldura lortzeko doitasuna % 50-era jaitsi ohi da, eta doitasuna % 85 ingurukoa izan dadin estaldura % 35era ere ez da iristen. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| 3. Euskararako aplikazioa. | --> | IXA taldearen asmoa da euskararako mota honetako tresna bat garatzea. Horretarako analizatzaile morfologikoa jadanik prest dago (Alegria et al., 96), lematizatzaile/etiketatzaile bat bukatzear dago (Aduriz et al., 96) eta azaleko sintaxiari ere ekin diogu. Tresna horiek prest dauden bitartean termino teknikoen modelizazioari ekin behar diogu, hau da murriztu behar ditugu termino teknikoen ezaugarriak. Horretarako dauden hiztegi teknikoetan oinarritu, eta teknika estatistikoak erabiliz, eredu nagusiak lortu behar dira. Emaitzarik ez badugu ere, eredua izen-sintagmarena baino zabalagoa izango dela susmatzen dugu. Beste aldetik, termino teknikoak hautatzerakoan barneko deklinabidekasua erabakigarria izan daiteke. | prestatzea | N-S | TERM31-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Txinerarako terminologia-eraikitzaile automatizatua. | --> | Terminologia berria izan da edozein arlotako garapen azkarraren adierazlea, batez ere zientzien kasuan. Horren ondorioz, edozein diziplina bizik arazo ugari izaten ditu terminologia normalizatzean. Asmatzen diren terminoak sistematikotasunez sortu behar dira, esanahiari eta erabilerari dagokionean ezin dira anbiguoak izan, arlo bereko pareko beste termino batzuekin koherenteak izan behar dute. Hori guztia garrantzitsua da eta horrela egiten dela ziurtatu behar da. Hala ere, hizkuntza handi batek ez badauka berdintasunik (adibidez, kontinenteko Txinan, Taiwanen eta Hong Kongen erabiltzen den txinerak), diziplina batean erabiltzen diren terminoak termino-banku baten bidez bateratu behar dira. Termino-banku hori termino berriak erabiltzeko, biltzeko eta gordetzeko irizpideak ematen dituen erakunde batean egon beharko luke. Komunikazio honen gaia izango da zelan jarri martxan terminoen asmatzaile automatizatu bat eta termino-banku baten zati osagai bilakatu. Asmatzaile horrek datu-baseak erabiliko ditu, adibidez, dauden terminoen definizioen corpusak, arau sintaktikoen oinarria, lexikoiak (teknikoak eta orokorrak), morfemen datu-baseak (Yuan et al., eskuizkribua), txinerako hitz-eraketarako arauak (Lu 1975). Osagaiak hauek izango dira: egitura-aztertzaile bat, oinarritzat silabak hartzen dituen eraldatzaile bat (letraldaketa egiteko) eta asmatzaile bat. LDOCE esperientzian Alshawi-k erabilitako kontzeptuari jarraitzea eta hitzen ingelesezko definizioekin lan egitea da oinarrizko ideia. Definizio horien egitura-azterketatik gakohitzak ateratzen dira, txinerara hitzez-hitzezko itzulpena egin ahal izateko. Gero, txinerazko gako-hitzen itzulpenak asmatzailean prozesatzen dira, txinerazko morfemen datu-baseak eta txinerazko hitz-eraketarako arauak erabiliz. Ondorioa itzulpen alternatiboak izango dira, gizaki adituek aukera dezaten. | prestatzea | N-S | TERM32-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Argumentu-harremana / eremu-harremana: izenondo erreferentzialen euskal ordainen bila. | --> | Ezaguna da izenondo erreferentzialek sekulako arazoak sortzen dizkietela edozein testu euskaratu behar duten itzultzaileei. Askotan jarri da agerian hainbat bide erabili behar direla inguruko hizkuntzen izenondo erreferentzialen euskal ordainak lortzeko (Ensunza, 1989; Loinaz, 1995) baina edonola, idazle/itzultzailearen zuhurtasunaren, intuizio onaren edota estetika-zentzuaren azpian uzten da neurri handian kasu bakoitzean erabili behar den baliabidearen aukeraketa. Izenondo erreferentzialak izenetatik eratorritakoak izaten dira beti baina askotan, jatorria eta izaera erreferentziala nahasi eta zaku berean sartzen dira erabat predikatiboak diren izenondoak, zalantzarik gabe erreferentzial hutsak diren izenondoekin. Ingeleserako Levi-k (1978) garbi utzi du izenetik eratorriak diren baina ezaugarri semantiko eta sintaktiko desberdinak dituzten bi izenondo-mota bereizteko beharra: 'nominal nonpredicating adjectives' eta 'denominal adjectives'; azkenekoak -y, -fill eta -ous bezalako atzizkien bidez eratorritakoak dira eta haien gramatika-kategoria ezezik, haien predikatuizaera ere jasoko lukete atzizkitik. 'Nominal nonpredicating adjectives' sailean sartuko liratekeenak berriz, kategoriaz izenondoak izanik ere, izenen antzeko jokaera sintaktikoa izango lukete: linguistic difficulties / language difficulties. Gaztelaniaren kasuan Bosque-k (1989) defenditu duen bezala, badira izenondo erreferentzialak nekez ematen dituzten atzizki izenondo-sortzaileak (-esco, -oso, -ino) eta izenondo erreferentzialak eman ohi dituztenak (-al, -ar, -ario, -ico). Frantsesez ere atzizki desberdinak erabili ohi dira izenondo erreferentzialak eta predikatiboak sortzeko eta ondorioz, familial-familier eta infantil-infantin bezalako bikoteak dituzte. Edonola, benetan erreferentzialak diren izenondoen artean ere, modifikatzen duten izenarekin duten harremanagatik (Bosque, 1989; 1992; Bosque eta Picallo, 1994), bi mota bereiz daitezke: alde batetik modifikatzen duten izena ekintza- edo ondorio-izena denean, askotan gertatzen da izenondo erreferentziala izen horren argumentua izatea. Adibidez, decisión presidencial ezinbestean izango da presidenteak erabakitakoa eta extracción dental hortz edo hagin baten ateratzearen ekintza. Bistan da azken kasuan dental izenondoa extraer aditzaren osagarri zuzenaren parekoa dela eta euskaraz izen elkartu sintetikoak hautagai bikainak direla hauetarako (hortz-ateratzea). Decisión presidencial ostera, nekez egingo dugu presidente-erabaki eta presidentearen erabaki aukeratuko dugu ia zalantzarik gabe. Zein da desberdintasun honen arrazoia, izen elkartuaren mugatzailearen 'subjektutasuna' ala elementu horren 'mugatutasuna'? Bestetik, izenondo erreferentzialek modifikatzen dutena (argurmentu-egiturarik gabeko objektu-)izena denean, izenaren eta izenondoaren arteko harremana ezin aurresan daiteke; hiztegigileek -ri dagokion perifrasiaren bidez definitzen duten esparru-harremana edo jabego-harremana dugu orduan. Adibidez, hilo dental hortzak garbitzeko erabiltzen den haria da eta euskaraz, hortzetako haria nahiago genuke seguruenik hortz-haria baino. Azkenik, fonetikaren esparruan erabiltzen den consonante dental multzorako kontsonante horzkaria erabiltzen da eta ez hortz-kontsonante. Laburbilduz, unibertsala da izenen eta haien modifikatzaileen artean egon daitezkeen harremanen sailkapena: predikatu-izaera duten modifikatzaileak alde batetik eta izaera erreferentziala duten modifikatzaileak bestetik. Gainera, azken multzo honen barruan izenaren argumentuak diren modifikatzaileak eta izenarekin jabego- edo eremu-harremana dutenak daude. Harreman horiek gramatika-kategoria desberdinen bidez adieraz daitezke hizkuntza batean eta beste batean: izenondoen bidez, preposizio- edo posposizio-sintagmen bidez, izen elkartuen bidez e.a. Esate baterako, ingeleseko marginal adjektiboak erabilera erreferentziala eta predikatiboa ditu hurrenez hurren marginal note eta marginal case multzoetan; gaztelaniaz berriz, erabilera erreferentziala eta predikatiboa bereizten dituzte, nota al margen eta caso marginal eginez. Euskararako, 'Elhuyar hiztegian' albo-ohar edo marjinako ohar aurki daiteke erabilera erreferentzialerako baina bazterreko kasu bezalako adibideak erabilera predikatiborako. Edonola, zenbait hizkuntzatan, deskribaturiko hiru esparruak estaltzen dituzten izenondoak daude; Levi-ren adibideak gogoraraziko ditugu horretarako: musical voice, musical criticism, musical comedy. Lan honetan, harreman unibertsal horietako bakoitza euskaraz zein baliabideren bidez adieraz daitekeen eta baliabide bakoitzaren mugak (gaur egun behintzat) non egon daitezkeen finkatzen saiatuko gara: Euskal atzizki izenondo-sortzaileen bidez, zein motatako izenondoak sor daitezke? Zenbait izenondo erreferentzial izen elkartuen bidez euskara badaitezke ere, garbi dago bide honek ez dituela izenondo erreferentzial guztien ordainak eskaintzen. Non dago muga? Predikatu-/ez-predikatu izaeran, argumentu-/eremu- /jabego-harremanean edo beste nonbait al datza gakoa? Izenondoaren jatorrian dagoen izenaren mugatu/mugagabe, bizidun/bizigabe, zenbakarri/zenbakaitza bezalako tasunek ba al dute nolabaiteko eraginik? Modifikatua den izena ekintza-, ondorio- edo objektu-izena izateak ba al du eraginik ezintasun horretan? Zein dira erdal izenondo erreferentzial bat ezinbestean mailegatu behar izatera eraman gaitzaketen baldintzak? Noiz erabili ohi ditugu euskal izenlagunak erdal izenondoak ordezkatzeko? Lanaren helburua laburki esanda, inguruko hizkuntzen izenondo erreferentzialak euskaratzeko beharrean gaudenean modu automatiko samarrean egiten lagunduko ligukeen sistematizazioa lortzea da. | prestatzea | N-S | TERM34-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Edonola, benetan erreferentzialak diren izenondoen artean ere, modifikatzen duten izenarekin duten harremanagatik (Bosque, 1989; 1992; Bosque eta Picallo, 1994), bi mota bereiz daitezke: | --> | alde batetik modifikatzen duten izena ekintza- edo ondorio-izena denean, askotan gertatzen da izenondo erreferentziala izen horren argumentua izatea. Adibidez, decisión presidencial ezinbestean izango da presidenteak erabakitakoa eta extracción dental hortz edo hagin baten ateratzearen ekintza. Bistan da azken kasuan dental izenondoa extraer aditzaren osagarri zuzenaren parekoa dela eta euskaraz izen elkartu sintetikoak hautagai bikainak direla hauetarako (hortz-ateratzea). Decisión presidencial ostera, nekez egingo dugu presidente-erabaki eta presidentearen erabaki aukeratuko dugu ia zalantzarik gabe. Zein da desberdintasun honen arrazoia, izen elkartuaren mugatzailearen 'subjektutasuna' ala elementu horren 'mugatutasuna'? Bestetik, izenondo erreferentzialek modifikatzen dutena (argurmentu-egiturarik gabeko objektu-)izena denean, izenaren eta izenondoaren arteko harremana ezin aurresan daiteke; hiztegigileek -ri dagokion perifrasiaren bidez definitzen duten esparru-harremana edo jabego-harremana dugu orduan. Adibidez, hilo dental hortzak garbitzeko erabiltzen den haria da eta euskaraz, hortzetako haria nahiago genuke seguruenik hortz-haria baino. Azkenik, fonetikaren esparruan erabiltzen den consonante dental multzorako kontsonante horzkaria erabiltzen da eta ez hortz-kontsonante. Laburbilduz, unibertsala da izenen eta haien modifikatzaileen artean egon daitezkeen harremanen sailkapena: predikatu-izaera duten modifikatzaileak alde batetik eta izaera erreferentziala duten modifikatzaileak bestetik. Gainera, azken multzo honen barruan izenaren argumentuak diren modifikatzaileak eta izenarekin jabego- edo eremu-harremana dutenak daude. Harreman horiek gramatika-kategoria desberdinen bidez adieraz daitezke hizkuntza batean eta beste batean: izenondoen bidez, preposizio- edo posposizio-sintagmen bidez, izen elkartuen bidez e.a. Esate baterako, ingeleseko marginal adjektiboak erabilera erreferentziala eta predikatiboa ditu hurrenez hurren marginal note eta marginal case multzoetan; gaztelaniaz berriz, erabilera erreferentziala eta predikatiboa bereizten dituzte, nota al margen eta caso marginal eginez. Euskararako, 'Elhuyar hiztegian' albo-ohar edo marjinako ohar aurki daiteke erabilera erreferentzialerako baina bazterreko kasu bezalako adibideak erabilera predikatiborako. Edonola, zenbait hizkuntzatan, deskribaturiko hiru esparruak estaltzen dituzten izenondoak daude; Levi-ren adibideak gogoraraziko ditugu horretarako: musical voice, musical criticism, musical comedy. | prestatzea | N-S | TERM34-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Neologia, erlojupeko lasterketan: Internet. | --> | Egungo errealitatean terminologia-neologiak aurrez aurre dituen erronkei buruz hausnartzea da komunikazio honen asmoa. Horretarako, bada, Interneten neologia sortzeko eragina duten zenbait puntu landuko ditugu. Interneti buruzko terminoak azkar sortu eta zabaltzen dira, eta hedapen handia lortzen dute, hizkuntza guztiak erlojupeko bene-benetako lasterketa batean bailebiltzan. Egia da, bai, termino berrien sorkuntza abiadura ikaragarrian dabil, informatikako teknologia eta, orokorrean, telekomunikazioetako teknologia aurreratu eta eraberritzen den martxa berean. Ezaugarri hori aurrerakuntza zientifiko eta teknikoan berdin agertzen bada ere, eta, beraz, terminologiako neologiaren ezaugarri bada, landutako arloa berezia denez, berari dagokion neologiari berezitasun batzuk ezartzen dizkio, eta kontuan hartzekoak dira. Alde batetik, Interneteko terminoak ezagutarazteko erabiltzen den kateak, beraz, sareak berak, terminologia azkar zabaltzeaz gain --Interneteko informazioa (ia) bat-batean lortzen da--, hedapen luze-zabala du oso, munduko edozein bazterrera heltzen baita. Are gehiago, edozein tokitatik biltzen dira terminoak, baita komentatu eta haztatu ere; adibidez, Interneti buruzko terminoen glosarioak zabaltzen dira Web askotan, eta izendegietarako proposamenak egin ere bai, eta erabiltzaileek botoa eman ahal izaten diete. Ondorioz, funts funtsezko arazo baten aurrean aurkitzen gara: espezialitateko eremuaren mugak gainditzen dituela Interneteko terminologiak (espezialitatera mugatzen da, definizioz, lexiko zientifiko eta teknikoa), eta erabilera orokorreko hizkeran sartzen dela indartsu; horrela, bai sarearen erabiltzaile heterogeneoek (edozein espezialitatekoek zein espezialitaterik gabekoek), bai prentsa irakurri edo komunikabideei arreta jartzen dietenek, guztiok erabiltzen dute. Zelako terminologia sortzen ari da? Zeintzuk dira lexikoaren sorkuntzan gailentzen ari diren sistemak? Ezaugarri berdin eta komun bat daukate hizkuntza guztiek: terminoak ingelesez sortzen dira, eta mailegu moduan sartzen dira beste hizkuntzetan. Nola erantzuten dute hizkuntza hartzaileek? Nola lantzen dute Interneteko terminologia? Termino al dira termino itxurako guztiak? Izendatzeko benetako premiei erantzuten al diete? Edo, aldiz, lexikoaren sorkuntzan asko eta asko ez ote dira sentsazionalismoan erori eta azkar galduko direnak? | prestatzea | N-S | TERM38-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Ezaugarri berdin eta komun bat daukate hizkuntza guztiek: | --> | terminoak ingelesez sortzen dira, eta mailegu moduan sartzen dira beste hizkuntzetan. | prestatzea | N-S | TERM38-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Lanbide-Heziketarako baliabide terminologikoak ematea gutxi erabiltzen eta irakasten diren hizkuntzetan: VOCALL proiektua. | --> | VOCALL proiektua Europako Batzordeak sortu du Leonardo programaren babesean. Proiektuaren helburua lanbide-heziketako ikasleentzako hizkuntza ikasteko baliabide batzuk sortzea da, informatika, bulego-lan eta elektronikaren esparruetan eta, batez ere, gutxi erabiltzen eta irakasten diren hizkuntzetara zuzenduta, kasu honetan, irlandera, portugesa eta grekoa. Gutxi erabili eta irakasten diren hizkuntzen kasuan, lexiko-banku eta terminologi bankuen moduko idatzizko baliabideak ez dira behar bezala garatu ikasleentzako laguntzatresna izan daitezkeen aldetik. Eta hori gogoan hartuta, eta multimedia bidezko CALL izeneko halako egitura baten barruan, esparru horietako bitako termino teknikoekin glosario eleanitzak egin ditugu, partaideen hizkuntzetan. Tresna hori, gaur egun oraindik prototipoa dena, proiektuko hizkuntza guztietarako berbera izango da, eta hizkuntza nork bere kontura ikasteko tresna gisa merkaturatuko dugu, bai atzerriko hizkuntza (2H) ikasi behar dutenentzat, bai lehen hizkuntza (1H) ikasteko arazoak dituztenentzat ere, lanbide-heziketan eta aipatutako esparruetan, beti ere. Artikulu honetan, terminologia eleanitza sortzeko metodologia bat proposatuko dugu, orain arte izan ditugun esperientzietan oinarrituta; baina tresnaren beste alderdi batzuk ere azalduko ditugu. | prestatzea | N-S | TERM39-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Informatika juridikoko sistema argentinarreko Thesaurusetik terminologia juridikora ekarpenak. | --> | Informatika zuzenbidearen esparrura aplikatzean, informatika juridikoaz hitz egiten da. Agirietako informatika juridikoa datu-base juridikoen inguruan dago oinarrituta. Datu-base horietan hiru agiri-mota aurkitzen dira batez ere, zuzenbidearen hiru iturri nagusien arabera, hain zuzen: jurisprudentzia, legegintza eta autoreen doktrina. Datu-base batzuk publikoak eta beste batzuk pribatuak dira. Gure herrialdean, datubase publiko bakarra INFORMATIKA JURIDIKOKO SISTEMA ARGENTINARRA da, Estatuko Justizi Ministerioaren mende dagoena. Gaur egun, base horrek 510.000 agiri baino gehiago ditu. Lantxo honetan, sistemaren erabiltzaileak eskura duen baliabide linguistiko baten gainean jardungo dugu batez ere: thesaurus juridikoa, informazioa gaika berreskuratzeko aukera ematen duena. | prestatzea | N-S | TERM40-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Terminologiaren eta itzulpengintzaren arteko erlazioari buruzko gogoetak itzulpeneta interpretazio-ikasketetan: kasu praktiko bat. | --> | Komunikazio honetan Alfonso X el Sabio Unibertsitateko Itzulpengintza eta Interpretaritzako Lizentziaturako ikasle eta irakasle batzuek 1996-1997 ikasturtean egindako esperientzia bat azalduko dizuegu. Ikasle eta irakasle horiek guztiak hirugarren ikasturteko ikasgai jakin batzuetakoak ziren. Esperientzia horretan zehar, dokumentazioa, terminologia, fraseologia, itzulpengintza eta abarren gainean ikasitakoak praktikan jartzeko aukera izan zuten batzuek eta besteek. Bi ikuspuntu erabili ditugu esperientzia hori azaltzeko: alde batetik, ikuspuntu besterik gabe akademikoa, esperientzia Itzulpengintza Berezituko eta Terminologiako ikasgaien barruko jardueren artean egin genuen-eta; beste alde batetik, berriz, ikuspuntu profesionala, esperientzia itzulpengintzaren merkatutik etorritako benetako eskari batek eragin baitzuen. Helburuak ere bi jomuga zituen: alde batetik, lanbidearen errealitaterako hurbilpen delako hori -kasurik onenean ere gelan egindako simulazio-saio batzuk baino urrunago ez doana- muturreraino eramatea, nonahi eta noiznahi aipatzen baitzaigu bai itzulpengintza eta interpretaritzari buruzko nazioarteko foroetan, bai halako diziplinen inguruko ikasgaietako ikasketa-planetan eta curriculumetan ere; eta beste alde batetik, gaur egun batetik bestera hain usu darabilgun diziplinartekotasuna gauzatzea behingoz zalantzari tokirik utzi gabe. Izan ere, itzulpengintza eta Interpretaritzako ikasketetan ez dugu diziplinartekotasun hori baztertu baina, barneratu ere ez dugu erabat egin (behin betiko indartzeko arrazoi garbia, beharbada). Azken hori dela eta, gure asmoa okerreko uste bat betiko zuzentzea da, ikasleen artean oso zabalduta dagoenez, karreran zehar ikasi, barneratu eta gainditu behar dituzten ikasgaiak bloke isolatuak baitira, bihar-etziko lanbidearekin zerikusirik ez dutenak. Azken batean, halako gogoeta teoriko eta praktiko bat egin nahi izan dugu dokumentazioaren, terminologiaren, fraseologiaren eta itzulpengintzaren artean behintzat -bestetik ez bada ere nabari den erabateko loturaren inguruan eta horrelako esperientziek -gure uste apalean- Espainian gaur egun eskura ditugun itzulpengintza-ikasketetan eragiten dituzten ondorioen gainean, ondorio akademiko zein irakaskuntza-mailakoen gainean. | prestatzea | N-S | TERM48-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Doppler efektua eta Ohm-en legea: aposizioa vs genitiboa fisikaren terminologian. | --> | Hizkuntza tekniko-zientifikoan, nahiko ugariak izaten dira zientzilari baten deitura + izen arrunta bezalako terminoak. Osagai bien arteko lotura, euskaraz, bi modu desberdinetan gauzatzen dugu. Alde batetik, hitz-elkartuen eremukoa den aposizioa deritzon baliabidea erabiltzen dugu, Doppler efektua adibidez, eta bestetik genitiboaren bidez lotzen ditugu osagaiak, Ohm-en legea kasu. Doppler efektua Doppler deitura zuen fisikariak ikertu eta aurkituriko efektu fisikoa da eta Ohm-en legea Ohm deitura zuen fisikariak ikertu eta aurkituriko lege fisikoa dugu, eta egia esan behar badugu, gure ustez ez dago arrazoirik Doppler-en kasuan modu batez eta Ohm-en kasuan beste era batez jokatzeko. Aspaldian buruan biraka daukagun galdera hauxe da, beraz; zergatik kasu batzuetan aposizioa eta besteetan genitiboa?, zergatik asimetria hau? Bigarren osagaiak, hots, izen arruntak badu zerikusirik? Gaztelaniarekiko morrontza ote? Arazo honi buruzko argi-izpirik aurkitu nahian, inguruko hizkuntzek nola jokatzen duten aztertu dugu, nola edo halako ondoriorik ateratzeko asmoz. Azterketa-eremutzat UZEIk argitaraturiko FISIKA HIZTEGIA hartu dugu, euskara, gaztelania, frantsesa eta ingelesaren arteko azterketa konparatiboa burutu nahi izan dugula. | prestatzea | N-S | TERM49-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Aspaldian buruan biraka daukagun galdera hauxe da, beraz; | --> | zergatik kasu batzuetan aposizioa eta besteetan genitiboa?, zergatik asimetria hau? Bigarren osagaiak, hots, izen arruntak badu zerikusirik? Gaztelaniarekiko morrontza ote? | prestatzea | N-S | TERM49-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Euskarak, katalanak eta gaztelaniak atzizki eta aurrizkien bidez gauzatzen dituzten eratorpen-bideen arteko erkaketa: ondorio lexikografikoak. | --> | Hitzaldi honek azken hiru urteotan lau unibertsitate hauen taldeek egindako ikerkuntzaren ondorioetako batzuk azaltzeko helburua izango luke. Lan hori, Madrilgo Hezkuntza Ministeritzak diruz babesturiko Configuración morfológica y estructura argumental: léxico y diccionario izeneko proiektuaren barruan egin da, ikuspuntu hirukoitz baten barruan. Lehenik, atzizki eta aurrizkien bidezko eratorpen-prozesuak aztertu dira hiru hizkuntzetan, bereziki eratorpen-oinarri modura aditza dutenak edo eratorri modura aditza ematen dutenak arakatuz; ondorioz, bi desberdintasun nagusi aurkitu dira: euskararen barruan atzizki eta aurrizkien bidezko eratorpenen arteko, eta euskal eratorrien eta eratorri erromanikoen artekoa. Bigarrenik, bi desberdintasun horietarako azalpen teoriko bat bilatu eta aurkitu da. Hirugarrenik, azalpen teoriko horrek lexikogintzan eman dezakeen laguntza finkatzen saiatu gara. Komunikazio honek, azalpen teorikoa eta ondorio lexikografikoak laburbilduko lituzke batez ere. Edozein azalpen teorikok argitu behar dituen bi desberdintasunak, zehazkiago, hauexek dira: a) euskarak atzizki ugari baditu ere, oso aurrizki gutxi dauka, eta b) desoreka hori ez dago inola ere hizkuntza erromanikoetan. Gure hipotesiak, euskararen eta hizkuntza erromanikoen ezaugarri sintaktiko bat morfologiaraino estrapolatuko du: eratorpenean ere euskarak egituraren burua edo gunean eskuinaldean jartzen du, eta hizkuntza erromanikoek ezkerraldean. Hau hobeto azaltzeko, kontutan hartu behar da hizkuntza erromanikoen aurrizkiek bi eratara jokatzen dutela: buru baten modifikatzaile modura jokatzen dutenak, buru horren ezkerraldean ager daitezke (refer / rehacer, desfer / deshacer, predir / predecir), eta buru modura jokatzen dutenak ere, lehenengo gunean kokatzen dira, osagarria eskuinaldean hartzen baitute (eslomar-se / desplomarse, desfullar / deshojar). Lehenengo kasuan, aurrizkiak buruaren zehaztasun bat adierazten du (predecir eratorria, decir oinarriburuaren zehaztasun bat da: aurretik esan, baina esan, azken finean); bigarren kasuan, aurrizkia bera da burua, osagarria eratorpen-oinarria delarik; izan ere, Prehistoria ez da historia oinarri-osagarriaren zehaztasun bat, oinarria (historia) ez den bestelako gauza bat baizik). Euskarak bere aldetik, lehenengo eredua baino ez dauka eskuragarri, bi ikuspegitatik egiazta daitekeenaren arabera: Lehenik, erromantikoetan aurreko era bietara jokatzen duen des- atzizki mailegatuak, desegin eratorrian, egin oinarri-buruaren modifikatzaile modura jokatzen du aurrean kokatuz (egitearen alderantzizkoa), baina aurrizki-osagarria/oinarriburua eredua aurkitu nahi dugunean (deshojar), desostatu gaizki eginda dagoela beha daiteke nonbait; ber-/bir- 're-' eta ez- 'in-/des-' aurrizkiek ere, horrelaxe jokatzen dute. Ondorio lexikografikoei begira, lehenik desostatu bezalakoak egiteko eragozpenak azpimarratuko genituzke hitzaldi honetan. Bigarrenik, agerian utziko genuke hizkuntza erromanikoen (eta ingelesen) aurrizki-burua/oinarri-osagarriaren euskal ordaina oinarriosagarria/ atzizki-burua dela zuzen-zuzenean. Honek laguntza paregabea emango du gaurko lexikogintzan: des1 hoja2 r ?hosto2 gabe1 tu bezalako saioetatik haruntzago, kontutan hartu beharko dugu hostoak2 galdu/kendu1 bezalako aukera, baina bereziki, pozoin-du 'envenenar', bigun-du 're-blandecerse', lerro-ka-tu 'a-linear', irin-ez-ta-tu 'en-harinar', lur-reratu 'a-terrizar' direlako "jauziak" estandartzat hartu beharko dira, a-, des-, en-, es-, in- edo re bezalako aurrizkien ordainak aurkitzerakoan bide emankorrak eriden nahi baditugu. | prestatzea | N-S | TERM50-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Edozein azalpen teorikok argitu behar dituen bi desberdintasunak, zehazkiago, hauexek dira: | --> | a) euskarak atzizki ugari baditu ere, oso aurrizki gutxi dauka, eta b) desoreka hori ez dago inola ere hizkuntza erromanikoetan. | prestatzea | N-S | TERM50-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Hau hobeto azaltzeko, kontutan hartu behar da hizkuntza erromanikoen aurrizkiek bi eratara jokatzen dutela: | --> | buru baten modifikatzaile modura jokatzen dutenak, buru horren ezkerraldean ager daitezke (refer / rehacer, desfer / deshacer, predir / predecir), eta buru modura jokatzen dutenak ere, lehenengo gunean kokatzen dira, osagarria eskuinaldean hartzen baitute (eslomar-se / desplomarse, desfullar / deshojar). | prestatzea | N-S | TERM50-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Definizioz, toponimoa edo izen geografikoa hauxe da: | --> | "izen propio bat da, eta osagai espezifiko bat dauka, eta gehienetan, baita osagai komun edo orokor bat ere. Entitate geografikoaren izaera orokorrean hartuta identifikatzen du azken osagai horrek, eta osagai espezifikoak, aldiz, modu partikularrean identifikatzen du". | prestatzea | N-S | TERM51-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Jarraian zenbait gogoeta puntu aipatutako ditugu eskuetan darabilgun gai honen gainean: | --> | 1.- Ez dugu ezagutzen osagai orokor askoren esanahi zehatza: "alto", "gaina" (bortua, mendia, gailurra...). 2.- "Normalizatutakoa" termino geografikoa edonola esleitzen da: adibidez, Deustuko auzoan bi "etorbide" aurkitzen dira, eta egia esan, ez lukete termino bera eduki behar: Avenida Ramón y Cajal (kalea) eta Avenida Lehendakari Agirre (etorbidea). 3.- Ez dago geografiako terminologia normalizaturik: adibidez, "avenida" terminoa itzultzeko "ibilbidea", "etorbidea", "pasealekua" etab. erabiltzen dira, udal bakoitzaren arabera, edo "pico" itzultzeko, "gailur", "haitzorrotza", "haizpunta", "mokorra", "mokoa", "punta", "tontorra"... ikerketa egin duen pertsonaren edo erakundearen arabera (DEIKER, Elhuyar, Nafarroako Gobernua, Euskaltzaindia...). | prestatzea | N-S | TERM51-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Aurkezpen horren ondoren, komunikazioak gai hauek hartuko ditu: | --> | 1.- Arazoen analisia "geografiako terminologiaren erabiltzailearen" ikuspuntutik. 2.- Toponimia normalizatzeko lanen barruan geografiako terminologia normalizatzeak daukan garrantzia eta hori egiteko dagoen premia. Nazio Batuen gomendioak eta espezialistenak bilduko dira. 3.- Deustuko Unibertsitateko DEIKER Institutuak toponimia normalizatzeko lanetan termino geografikoari eman zaion tratamendua laburbilduko da. 4.-Ondorioak. Galderak eta iradokizunak. | prestatzea | N-S | TERM51-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailordetzako Ikerketa eta Informaziorako Zuzendaritzak eskatu zidan txosten baten edukian oinarritzen da, hain zuzen, Nazioarteko Terminologia Biltzarrean aurkeztu nahi dudan komunikazioa. Donostian aurkeztu nuen txostena joan zen azaroan Euskararen Aholku Batzordearen baitan Toponimiako Batzorde Bereziak egindako lehenengo bileran. | --> | Geografiako terminologia normalizatzeko premia, eta zehatzago esanda, toponimiarekin loturik dagoen terminologia normalizatzeko premia, EAEko toponimia normalizatzeko lanak egitean sortu zen, azken hamar urteotan Deustuko Unibertsitateko DEIKER Institutuak egiten diharduen lanen barruan. Geografiaren normalizazioa egoera eskasean aurkitzen da EAEn eta Nafarroan, gure inguruan egunero geografiako lexikoa erabiltzerakoan ikus daitekeen anarkiak azaltzen duen moduan: mapak, bideetako errotulazioa, testu liburuak, komunikabideak, etabar. Bakoitzak bere aburuen araberako geografiako terminologia erabiltzen du, eta horrela, egoera nahasia da, eta koherentziarik gabea. Nazio Batuek geografiako izenen normalizaziorako 1967an Genoan egindako Lehenengo Biltzarrean gomendioak egin zituzten geografiako terminologiari buruz eta glosarioak egiteko. Entitate geografikoen izaeraren azterketari buruzkoa da 19A gomendioa: "Eskualde jakin batean entitate geografikoek izena badute, entitate horien izaerari buruzko azterketei ekiteko gomendioa egiten da; baita entitate horiek izendatzeko erabilitako hitzen esanahi desberdinei buruz ere..." | prestatzea | N-S | TERM51-GS.rs3 | GS | | | Terminologia | |
| Ekosistemen osasunaren ebaluazioa. | --> | "Ingurumen Osasuna" paradigma 80. hamarkadaren amaieratik landu da. Berriki, ingurumen toxikologian gertatutako funtsezko aurrerakuntzek paradigma hori deszifratzeko berebiziko garrantzia duten ekarpenak ekarri dituzte, eta 2005. urtean Ingurumen Osasunaren Sareak (Alemania-Kanada) ikerketa-esparru honen lehentasunak ezarri zituen, besteak beste: (a) tresna bioanalitikoen (biomarkatzaileak, biosaiakuntzak, biosentsoreak) garapena, balidazioa eta aplikazioa; (b) kutsatzaile kimiko berrien arriskuaren ebaluazioa; (d) tresna analitiko berritzaileen (genomika, proteomika) balidazioa; (e) toxikologia (giza-osasuna) eta ekotoxikologiaren (ingurumen osasuna) arteko bateratze kontzeptual eta metodologikoa; eta (f) zientifikoki lortutako datuen eta politika arautzaileen arteko harmonizazioa. BZIT taldea, Ingurumen Osasunaren paradigma horren aurreratzean partehartzaile aktiboa da nazioarte mailan. 80. hamarkadaren hasieratik, gure taldeak kutsatzaileen efektu biologikoak ikertu ditu lehorreko zein uretako ekosistemetan, osasun terminoetan norbera beren ekosistemaren ordezkariak diren itu-espezie zentineletan hurbilketa kontzeptual zein metodologiko beretsuak (biomarkatzaileak+biosaiakuntzak+kimika bioanalitikoa) aplikatuz. Itsas-ekosistemen osasunaren ebaluazioa: Abra (1991-93) eta Urdaibaiko (1991-94) itsasadarretan jarraipen-programa aurrendariei ekin zitzaien. 1998 geroztik, ingurumen osasunaren ebaluazioa (muskuiluak eta arrainak espezie zentinela gisa erabiliz) Ipar Itsasoan eta Mediterraneoan (XENO FISH, 1998-1999; BEC PELAG , 2002; BEEP, 2001-04; WCM, 2004) nazioarteko proiektu/kontratuen barruan burutu da. 2000. urteaz geroztik, Abra itsasadarraren inguruan kokatuta dagoen birfindegi baten hondakin-isurketaren inpaktu biologikoa ikertzen ari da (Petronor kontratua). Prestige ontziaren fuel-olio isurketaren ondoren, Portugaletik Euskal Herrirainoko 22 tokitan (2003-06) zein laborategi-esperimentuetan, eragindako inpaktu biologikoa ebaluatu zen muskuilu eta arrainak (bokarta, legatza eta korrokoia) zentinela/esperimentazio-eredu gisa erabiliz (IMPRES ; PRESTE PSE ). Ikerketa hori, laborategi-esperimentu (PRAG MA; 2006-07) zein martxan dauden zelai-ikerketekin (PREST IMES ; 2008) osatzen ari da. Are gehiago, jarraipen-kanpainek aurrera darraite Euskal kostaldean (IMPRES II; 2006-08), etorkizunean ustekabeko isurketen aurrean erreferentzia-balioak izan daitezkeenak ezartzeko asmoz baliagarriak diren balio basalak erdiesteko, kutsadura kronikoaren efektua ebaluatzeko eta ingurumenaren gaineko erabakiak hartu behar dituztenentzat (Water Framework Directive, European Marine Strategy) erabilgarriak izan daitezkeen jarraipenerako teknologia berriak ezartzeko, hain zuzen ere. Lurzoru-ekosistemen osasunaren ebaluazioa: 80. hamarkadaren hasieran, lurzoruko organismoen (bareak) gaineko kutsatzaileek duten efektua aztertu zituzten laborategi-ikerketek, gure ikerketa-jardueraren hastapena markatu zuten. Ondoren, hastapen horien zelai-ikerlanik garrantzitsuenak 1994.urtean gauzatu ziren, Galeseko mehatze-aldeak eta Azoreetako sumendi-aldeak gune esperimental gisa erabiliz (PRA XIS XXI, 1996-99). Ondorioz, BERR ILUR (2003-jarraitzen du) proiektu estrategikoa eta PACAR I (2006-2009) gisako proiektuen testuinguruan zelai-ikerketa aktiboagoei ekin zitzaien; bareak eta lur-zizareak zentinela/esperimentazio-eredu gisa erabiliz. Gure ikerketa-ahalegin nagusiak, batetik, zientifikoki lortutako datuen eta politika arautzaileen (Lurzoruen Babeserako Legea) arteko harmonizatzea eta, bestetik, kutsadura kronikoak lurzoru- ekosistemen osasunaren eta bere ebaluazioaren gaineko ondorioak ulertzea ditu helburu. Ekosistemen osasuna eta krisi klimatikoa. Krisi klimatikoak eragiten dituen arriskuen gainean sorrarazitako kontzientziazioa dela eta, ekosistemen osasunaren, kutsadura kimikoaren, eta baldintza klimatikoen eraldaketa antropikoek sorrarazitako mehatxuen (lokalak zein globalak) arteko elkarrekintzak ikertzen ari gara gaur egun (K-EGOKITZEN , 2007-09). | prestatzea | N-S | ZTF1-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Itsas-ekosistemen osasunaren ebaluazioa: | --> | Abra (1991-93) eta Urdaibaiko (1991-94) itsasadarretan jarraipen-programa aurrendariei ekin zitzaien. 1998 geroztik, ingurumen osasunaren ebaluazioa (muskuiluak eta arrainak espezie zentinela gisa erabiliz) Ipar Itsasoan eta Mediterraneoan (XENO FISH, 1998-1999; BEC PELAG , 2002; BEEP, 2001-04; WCM, 2004) nazioarteko proiektu/kontratuen barruan burutu da. 2000. urteaz geroztik, Abra itsasadarraren inguruan kokatuta dagoen birfindegi baten hondakin-isurketaren inpaktu biologikoa ikertzen ari da (Petronor kontratua). Prestige ontziaren fuel-olio isurketaren ondoren, Portugaletik Euskal Herrirainoko 22 tokitan (2003-06) zein laborategi-esperimentuetan, eragindako inpaktu biologikoa ebaluatu zen muskuilu eta arrainak (bokarta, legatza eta korrokoia) zentinela/esperimentazio-eredu gisa erabiliz (IMPRES ; PRESTE PSE ). Ikerketa hori, laborategi-esperimentu (PRAG MA; 2006-07) zein martxan dauden zelai-ikerketekin (PREST IMES ; 2008) osatzen ari da. Are gehiago, jarraipen-kanpainek aurrera darraite Euskal kostaldean (IMPRES II; 2006-08), etorkizunean ustekabeko isurketen aurrean erreferentzia-balioak izan daitezkeenak ezartzeko asmoz baliagarriak diren balio basalak erdiesteko, kutsadura kronikoaren efektua ebaluatzeko eta ingurumenaren gaineko erabakiak hartu behar dituztenentzat (Water Framework Directive, European Marine Strategy) erabilgarriak izan daitezkeen jarraipenerako teknologia berriak ezartzeko, hain zuzen ere. | prestatzea | N-S | ZTF1-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Lurzoru-ekosistemen osasunaren ebaluazioa: | --> | 80. hamarkadaren hasieran, lurzoruko organismoen (bareak) gaineko kutsatzaileek duten efektua aztertu zituzten laborategi-ikerketek, gure ikerketa-jardueraren hastapena markatu zuten. Ondoren, hastapen horien zelai-ikerlanik garrantzitsuenak 1994.urtean gauzatu ziren, Galeseko mehatze-aldeak eta Azoreetako sumendi-aldeak gune esperimental gisa erabiliz (PRA XIS XXI, 1996-99). Ondorioz, BERR ILUR (2003-jarraitzen du) proiektu estrategikoa eta PACAR I (2006-2009) gisako proiektuen testuinguruan zelai-ikerketa aktiboagoei ekin zitzaien; bareak eta lur-zizareak zentinela/esperimentazio-eredu gisa erabiliz. Gure ikerketa-ahalegin nagusiak, batetik, zientifikoki lortutako datuen eta politika arautzaileen (Lurzoruen Babeserako Legea) arteko harmonizatzea eta, bestetik, kutsadura kronikoak lurzoru- ekosistemen osasunaren eta bere ebaluazioaren gaineko ondorioak ulertzea ditu helburu. | prestatzea | N-S | ZTF1-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Ekosistemen osasuna eta krisi klimatikoa. | --> | Krisi klimatikoak eragiten dituen arriskuen gainean sorrarazitako kontzientziazioa dela eta, ekosistemen osasunaren, kutsadura kimikoaren, eta baldintza klimatikoen eraldaketa antropikoek sorrarazitako mehatxuen (lokalak zein globalak) arteko elkarrekintzak ikertzen ari gara gaur egun (K-EGOKITZEN , 2007-09). | prestatzea | N-S | ZTF1-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Fe-Al oinarritzat duten intermetalikoak. | --> | Azken urte hauetan industria desberdinek apostu sendo bat egin dute FeAl aleazioen garapenerako, bereziki aplikazio estrukturaletarako. Izan ere, Audi enpresak 1994ean Neckarslum herrian Aluminioaren Zentrua eraiki zuen (duela bost bat urte Aluminioa eta Eraikuntza Arina Diseinurako Zentrua izenez berbaitaiatua), bertan konpaniaren ikonoa den A8 autoa sortuz. Aleazio hauen ezaugarri handienetako bat da, egituraren edozein desberdintasuna edo aldaketa aleazioen portamolde magnetikoan zuzenean islatzen dela. Horrela, nahikoa da mailu batekin, adibidez, apurtxo bat mailukatzea seinale ferromagnetikoaren handipen bortitza gertatzeko. Gainera, kontzentrazioaren aldaketa oso txikiek ezaugarri magnetikoaren aldaketa handiak eragiten dituzte. Bereziki aipatzekoa da Fe70Al30 aleazio ordenatuaren inguruko aleazioen portamolde magnetikoa: tenperatura jaistean asetasun magnetizazioa (handitu beharrean, ferromagnetiko arruntetan gertatzen den bezala) txikiagotu egiten da. Portamolde hori, duela hainbat urte lehen aldiz behatu arren, oraindik ez da erabat ulertzen. Ez da beraz harritzekoa, Fe-aberats diren FeAl aleazioak" froga-eremu" oso aproposatzat kalifikatuak izatea magnetismoaren oinarrizko teoriak eta hipotesiak frogatzeko. Talde honek FeAl sistemaren fase ordenatuetan zein aleazio horien desordenamenduaren ikerketan lan eskerga egin du eta horretan dihardu. Ikerketa horiek burutzeko esperimentuak zein kalkulu elektroniko autobateragarriak erabiltzen dira. Esperimentuen alorrean fakultateko laborategietan ditugun: Mossbauer espektroskopia, mota desberdinetako neurketa magnetikoak, kalorimetria, X-izpiak etabar erabiltzen ditugu; halaber, nazioarteko neutroi zein sinkrotoi laborategi erraldoietako erabiltzaileak gara. Arlo teorikoan kalkulu elektroniko autobateragarriak LMTO eta VAS P kodeen bidez, bereziki. Ikerketa horren helburu nagusia jokamolde magnetiko arraro horien ulertzea da, neurriko aluminiuroak diseina ahal izateko. Material horien propietateak (bereziki mekanikoak) asko hobetu daitezkeenentz hirugarren elementu bat gehituz, hirugarren elementu horren eragina ere sistematikoki ikertzen dugu. Azken urte hauetan gai honekin loturiko 2 doktorego tesi irakurri dira: -- Estibaliz APINAN IZ FDE Z de LARR INOA" Theoretical and experimental study of the relationship between structural and magnetic properties in Fe-Al alloys" Julio de 2003. -- Damian MART IN RODR IGUE Z "Estudio sobre la influencia del orden intermetalico en las propiedades magneticas de las aleaciones Fe-Al ricas en Fe" Febrero de 2007. | prestatzea | N-S | ZTF10-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Jatorri elektronikoko fenomenoak nanoegituretan eta azaletan. | --> | Gure ikerketaren helburu nagusia nanoegituren propietate elektronikoak zein propietate dinamikoak teorikoki aztertzea da, isolaturik edo azalen gainean daudenean. Nanoegitura hauek garrantzitsuak dira material berrien edo gailu nanoelektroniko berrien diseinurako, alde batetik, baina bestetik interesgarriak dira oinarrizko ikuspegitik, beraietan jokabide kuantikoa azaltzen baita. Bi ikerketa lerro desberdinak bereiz ditzakegu. Alde batetik nanoharien, nanoirlen edo xafla mehen (zenbait plano atomiko hazten direnean era kontrolatuan azal baten gainean) egitura atomikoak eta propietate dinamikoak aztertzen ditugu. Nanohari metalikoetan tamainako efektu kuantikoak eta garraio elektronikoa aztertu ditugu. Gure ikerketaren motibazioa 90. hamarkadan garatutako MCB J (Mechanically Controllable Break-Junction) teknikarekin egindako esperimentuak dira. Egiturako eta garraio elektronikoko kalkuluetan DFT (Density Functional Theory) teoria, "multigrid" metodoekin, eta WPP (Wave-Packet Propagation) metodoa erabili ditugu. Aztertu dugun beste sistema irla metalikoak dira, plano atomiko gutxi batzuk azalen gainean hazten direnean, bereziki Pb irlak Cu(111) azalaren gainean. Esperimentalki frogatu denez, STS tunel espektroskopiarekin adibidez, garaiera jakina duten irlek maizago agertzen dira besteak baino. Jokabide bitxi horren arrazoia hauxe da: irletako elektroiak konfinatuta daude azalarekiko norabide perpendikularrean. Haien egoerak putzu kuantikoak edo QWS (Quantum Well States) deitzen dira, eta ondorio nabariak dituzte propietate askotan, adibidez supereroankortasunean. Sistema honen energia aztertu dugu dimentsio bakarreko eredua eta DFT baliatuz, baina baita ere ab-initio tekniken bidez, VASP kodearekin. Bestaldetik, nanoegituren erantzun elektromagnetikoaz aritu gara, hain zuen ere sorta elektronikoarekin eta argiarekin duten interakzioaz. Kasu honetan gure abiapuntua energi galerako Mikroskopia Elektronikoko (EELS ) esperimentuak izan dira alde batetik, eta bestetik mikroskopia optikoak. Esperimentu hauetan plamoiak kitzikatzen dira nanoegituretan, hau da dentsitate elektronikoaren erresonantziak, nanoegituraren eta beraren inguruaren menpekoak direnak. Bereziki sorta elektronikoaren inguruan gertatzen diren partikula metalikoen koaleszentzia fenomenoetan interesaturik gaude. Arlo honen barruan "nanoshell" eta dimeroen elkarrekintza argiarekin aztertzen ari gara. Problema hauek interes handikoak dira nanoplasmonikaren arlo berrian. Azterketa teorikoan Maxwell-en ekuazioak sistema konplexuetan ebatzi behar dira eta horretarako BE M (Boundary Element Method) delako metodoa erabiltzen dugu. Aipaturiko gai batzuk Eduardo Ogandok 2004. urtean defendatu zuen tesian, "Quantum size effects and stability of nanostructures", bilduta daude. Beste batzuk Olalla Perez eta Asier Zugarramurdi garatzen ari diren tesi lanen parte dira. Gai guztiak Donostiako Materialen Fisika Saila, DIPC eta Centro Mixto CS IC-UPV erakundeetako partaideekin lankidetzan garatzen dira. | prestatzea | N-S | ZTF11-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Bi ikerketa lerro desberdinak bereiz ditzakegu. | --> | Alde batetik nanoharien, nanoirlen edo xafla mehen (zenbait plano atomiko hazten direnean era kontrolatuan azal baten gainean) egitura atomikoak eta propietate dinamikoak aztertzen ditugu. Nanohari metalikoetan tamainako efektu kuantikoak eta garraio elektronikoa aztertu ditugu. Gure ikerketaren motibazioa 90. hamarkadan garatutako MCB J (Mechanically Controllable Break-Junction) teknikarekin egindako esperimentuak dira. Egiturako eta garraio elektronikoko kalkuluetan DFT (Density Functional Theory) teoria, "multigrid" metodoekin, eta WPP (Wave-Packet Propagation) metodoa erabili ditugu. Aztertu dugun beste sistema irla metalikoak dira, plano atomiko gutxi batzuk azalen gainean hazten direnean, bereziki Pb irlak Cu(111) azalaren gainean. Esperimentalki frogatu denez, STS tunel espektroskopiarekin adibidez, garaiera jakina duten irlek maizago agertzen dira besteak baino. Jokabide bitxi horren arrazoia hauxe da: irletako elektroiak konfinatuta daude azalarekiko norabide perpendikularrean. Haien egoerak putzu kuantikoak edo QWS (Quantum Well States) deitzen dira, eta ondorio nabariak dituzte propietate askotan, adibidez supereroankortasunean. Sistema honen energia aztertu dugu dimentsio bakarreko eredua eta DFT baliatuz, baina baita ere ab-initio tekniken bidez, VASP kodearekin. Bestaldetik, nanoegituren erantzun elektromagnetikoaz aritu gara, hain zuen ere sorta elektronikoarekin eta argiarekin duten interakzioaz. Kasu honetan gure abiapuntua energi galerako Mikroskopia Elektronikoko (EELS ) esperimentuak izan dira alde batetik, eta bestetik mikroskopia optikoak. Esperimentu hauetan plamoiak kitzikatzen dira nanoegituretan, hau da dentsitate elektronikoaren erresonantziak, nanoegituraren eta beraren inguruaren menpekoak direnak. Bereziki sorta elektronikoaren inguruan gertatzen diren partikula metalikoen koaleszentzia fenomenoetan interesaturik gaude. Arlo honen barruan "nanoshell" eta dimeroen elkarrekintza argiarekin aztertzen ari gara. Problema hauek interes handikoak dira nanoplasmonikaren arlo berrian. Azterketa teorikoan Maxwell-en ekuazioak sistema konplexuetan ebatzi behar dira eta horretarako BE M (Boundary Element Method) delako metodoa erabiltzen dugu. | prestatzea | N-S | ZTF11-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Jokabide bitxi horren arrazoia hauxe da: | --> | irletako elektroiak konfinatuta daude azalarekiko norabide perpendikularrean. | prestatzea | N-S | ZTF11-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Micro eta nanoposizionamentu kontrola adimen materialekin. | --> | Material adimenduak (SMART MATER IALS ) kanpo-kinada fisiko edo kimiko batzuen aurrean era itzulgarrian eta kontrolatuan erantzuteko gai diren materialak dira, bere propietateren bat aldatuz, luzeera, adibidez. Forma-memoria duten aleazioak (SMA) eta forma-memoria ferromagnetiko duten aleazioak (FSMA), mota hauetako material batzuk dira, jatorrizko forma gogoratu eta berreskuratzeko gai direnak, nahiz eta deformazio-prozesu bat jasan izan. Deformazio-prozesu hau, eremu magnetikoa edota tenperatura aldaketaren ondorioz gerta daiteke. Material hauen sentikortasuna dela eta, sentsoreak eta eragingailuak diseinatzeko erabil daitezke, baita adimendun sistemak eta estrukturak konfiguratzeko ere, egokiak edo hoberenak diren baldintzetara moldatuz. Propietate hau dela eta, eragingailua SMA elementu bakar batez osa daiteke, eta horrek, abantaila garrantzitsua suposatzen du mekatronika teknologian eta robotikan dagoen miniaturizazio joera kontutan izanik. Hala ere, material hauen fase-transizioa histeretikoa denez, zehaztasun txikiko mugimenduak kontrolatu ahal izateko kontrol seinalearen esfortzu handiak beharrezkoak izaten dira. Ikerketa lan-ildo honetan, material hauen uzkurdura eta erlaxazioa zehaztasunez kontrolatzeko bideak proposatu ditugu. Kontrol esperimentu ugari egin dira garatutako zenbait gailu esperimentaletan, mugimendu zorrotza sor dezakeen SMA materialak eragingailu bezala erabiltzeko benetako aukerak ikertuz. Lortutako emaitza esperimentalek SMA materialaren kasuan, mikra bateko zehaztazunezko higidura lor daitekeela erakusten dute, beti ere posizio sentsore egoki bat erabiliz gero, LVDT a esaterako. FSMA materialarekin ordea, zehaztasun nanometrikoa lortu da. Hala ere, lehenago esan den bezala, material hauek duten histeresiak kontrola zailtzen du. Histeresiaren efektuak kontrol eskeman sartuz, sistema kontrolatzeko egin beharreko esfortzuak nabarmenki gutxitzen dira. Sare Neuronal bat trebatu da alderantzizko histeresia inplementatzeko asmoz, sistema osoa era linealean jokatu dezan. Esfortzuen hobekuntzak posizionatze-gailuen fidagarritasuna eta iraunkortasuna handiagotzea inplikatzen du. Lan-ildo berriak bi dira bereziki. Alde batetik, SMA materialak mugimendu zorrotza sor dezakeen eragingailu bezala erabiltzeko benetako aukerak ikertu ondoren, eta eragingailu bat diseinatu ondoren, materiala bera sentsore bezala erabiltzea aukera bat da, hau da, hariaren erresistenzia neurtuz uzkurdura ondorioztatu, beste sentsore baten beharrik ez izateko. Eta bestetik, eragingailu hauek elementu hauskorrak hartzeko erabil daitezkela kontutan izanik, eta mikromekatronika arloaren aplikazio batzuentzako posizioa soilik kontrolatzea nahikoa ez denez, elementua hartzean eragingailuak egindako indarra kontrolatzea ere derrigorrezkoa izaten da. Horrexegatik, lan-ildo berri bat eragingailuetan indar-kontrola egitean datza. | prestatzea | N-S | ZTF12-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Lan-ildo berriak bi dira bereziki. | --> | Alde batetik, SMA materialak mugimendu zorrotza sor dezakeen eragingailu bezala erabiltzeko benetako aukerak ikertu ondoren, eta eragingailu bat diseinatu ondoren, materiala bera sentsore bezala erabiltzea aukera bat da, hau da, hariaren erresistenzia neurtuz uzkurdura ondorioztatu, beste sentsore baten beharrik ez izateko. Eta bestetik, eragingailu hauek elementu hauskorrak hartzeko erabil daitezkela kontutan izanik, eta mikromekatronika arloaren aplikazio batzuentzako posizioa soilik kontrolatzea nahikoa ez denez, elementua hartzean eragingailuak egindako indarra kontrolatzea ere derrigorrezkoa izaten da. Horrexegatik, lan-ildo berri bat eragingailuetan indar-kontrola egitean datza. | prestatzea | N-S | ZTF12-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| RF eta mikrouhinak. | --> | Gure ikerkuntza taldearen helburu nagusia, komunikazioetarako RF eta mikrouhin anplifikadore eta transmisoreen analisi, diseinu, fabrikazio eta testerako teknologien azterketa eta garapena da, baita ere sistema hauen karakterizazioa, ereduztatzea eta simulazioa seinale-konplexuen presentzian. Telekomunikazio sistema baten transmititutako seinalearen kalitatea, nagusiki, transmisio-kateetako potentzia-anplifikadoreek sortzen duten distortsioaren araberakoa da. Gainera, zirkuitu hauek sistema osoaren kontsumo totalaren parte oso garrantzitsu baten eragile dira. Honegatik, ekipamendu mugikor edo espazioratutako ekipamenduetan potentzia-anplifikadoreen errendimenduaren optimizazioa ezinbestekoa da bateriaren iraupena luzatzeko. Eraginkortasun handiko eta distortsio-baxuko anplifikadoreen beharrak, besteak beste, anplifikadore zein transmisoreetarako linealizazio teknikak sustatu ditu. Gaur egun, lan hauei dagozkien aplikazioak interes estrategikokoak dira: telefonia mugikorra, WLAN, VSAT sistemak, Wireless Broadband... Bestalde, espero ez diren seinaleen edo portaera oszilakorren agerpena arazo oso kritikoa da maiztasun altuko potentzia-anplifikadoreen diseinatzaileentzat. Ezinbestekoa da diseinu-fasean portaera hauen agerpena aurreikusi ahal izatea (ohiko CAD tresnen bidez) eta portaera hauek aztertzeko aukera izatea anplifikadorearen lan-eremu osoan. Era honetan, iragarpen fidagarri bati esker, portaera hauek ezabatzeko estrategiak hasierako diseinu faseetatik aplika daitezke, anplifikadoreen diseinu eta garapen zikloak nabarmenki laburtuz. Zentzu honetan, gure ikerkuntza taldeak mikrouhin-zirkuituen dinamika ez-linealaren arloan etengabeko lana egin du azken urte hauetan zehar. Lan hauen emaitza izan da polo-zero identifikazioan oinarritutako egonkortasun analisirako tekniken garapena. Ikerkuntza lerro honetan eman diren aurrerapausoetan berebiziko garrantzia izan du gure saileko beste jakintza arloetako ikertzaileekin egindako lankidetzak (zehazki Josu Jugo eta Ibone Lizarraga, Sistemen Ingeniaritza eta Automatika arlokoak). Gainera, etorkizuneko haririk gabeko komunikazio-sistemen garapenean, potentzia-anplifikadoreek birkonfigurazio dinamikorako aukera izan beharko dute aplikazio ezberdinetara egokitzeko. Honela izanda, potentzia-anplifikadorearen multi-banda funtzionamendua ahalbidetzeko egokitzapen-sare birkonfiguragarriak behar izango dira. MEMS-ek dituzten egokitze, isolamendu eta integrazio ezaugarriak direla eta, egokitzapen-sare birkonfiguragarrien inplementaziorako RF-ko MEMS-ak erabiltzea soluzio berria, erakargarria eta potentzialki oso eraginkorra da. Bukatzeko, komunikazio sistemetan zarataren eragina kontuan hartu beharreko gai garrantzitsua da. Alor honetan, gure ikerkuntza taldearen helburu nagusiak bi dira. Alde batetik, anplifikadore eta nahasgailuen zarata-figuraren neurketen zehaztasuna hobetzea, eta beste alde batetik, zirkuitu eta sistemetan (anplifikadore, osziladore eta nahasgailuetan bereziki) seinalearen presentzian anplitude-zarata eta fase-zarata neurtu ahal izateko tekniken garapena. | prestatzea | N-S | ZTF13-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Alor honetan, gure ikerkuntza taldearen helburu nagusiak bi dira. | --> | Alde batetik, anplifikadore eta nahasgailuen zarata-figuraren neurketen zehaztasuna hobetzea, eta beste alde batetik, zirkuitu eta sistemetan (anplifikadore, osziladore eta nahasgailuetan bereziki) seinalearen presentzian anplitude-zarata eta fase-zarata neurtu ahal izateko tekniken garapena. | prestatzea | N-S | ZTF13-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Tektonika, sedimentazio eta fluido-ihesak Euskokantauriar arroko Ipar Ertzeko erdi Kretazeoan. | --> | Euskokantauriar Arroaren Kretazeo ertaineko (orain dela 125-100 milioi urte) bilakaera Bizkaiko Golkoaren irekitze-prozesuaren ondorioa da. Garai hartan metaturiko sedimentuek erregistratu zituzten arroan izandako prozesuak eta kontrol nagusiak, besteen artean tektonika, sedimentazioa eta fluidoen ihesak. Arroaren iparreko ertzean hiru prozesu hauen arteko erlazioa oso nabaria da, eta erlazio honen azterketa da, hain zuzen ere, ikerketa-lerro honen xede nagusia. Erregistro estratigrafikoaren (arroken) azterketaren bitartez interpretatu dira prozesu bakoitzaren ezaugarriak eta aldakortasuna (espazioan eta denboran) eta horien arteko harremana. Orain arte eginiko azterketen arabera, tektonika da sedimentazioa eta fluido-ihesak kontrolatzen dituen prozesu nagusia. Ikerketa-lerro honetan aurrera eramaten diren arloz-arloko azterketa eta erabilitako metologia nagusiak ondoren zehazten dira. Egitura tektoniko sinsedimentario ugari ageri dira ikerketa-eremuan, failak zein tolesak. Hauek ezaugarritzeko erabili diren metodologia nagusiak ondorengoak dira: kartografia, analisi estrukturala, eta metakin sintektonikoen datazioa eta fazie-analisia. Metodo hauen bitartez jakin ahal izan da, besteak beste, egitura bakoitzaren adina, jarduera nolakoa izan zen, esfortzu tektoniko nagusien norabideak, eta eragin zuen deformazioaren ratioak. Erdi Kretazeoko erregistro estratigrafikoa osatzen duten arroken azterketaren bitartez, ipar ertzeko unez-unezko paleogeografia ezagutzea dugu helburu, hots, garai hartako ingurune sedimentarioen ezaugarriak eta beren banaketa espaziala zehaztea. Xede hau lortzearren erabili ditugun metodo eta teknika nagusiak ondokoak dira: zutabe estratigrafikoen altxaketa eta korrelazioa, fazie-analisia, paleokorronteen neurketa, karbonatozko mikrofazieen analisia, unitate estratigrafikoen bereizketa eta dataketa (fosilak), eta arkitektura deposizionalaren zehaztea. Itsaspeko sedimentuen baitatik fluidoek ihes egin zuten Kretazeo ertaineko zenbait alditan, garaiko itsas hondo anoxikoan iturriak sortu zirelarik. Iturriei zerien fluidoak hidrokarburotan (metano eta petrolio) aberatsak zirenez mikroorganismo kimiosintetikoek hidrokarburoen oxidazio anaerobikoa eragin zuten sulfatoaren erredukzioaren bitartez, eta honen ondorioz karbonato autigenikoak hauspeatu ziren bertan. Karbonato hauei lotuta fauna kimiosinbiotikoen fosilak (bibalbioak batez ere) agertu dira. Karbonato autigenikoen azterketa multidisziplinarraren bitartez interpretatu ahal izan da ihes egindako fluidoen eta fluxuen ezaugarriak zeintzuk ziren, hala nola fluidoen tenperatura, hidrokarburo-aberastasuna, hidrokarburo motak (metano edo petrolio), hidrokarburoen jatorria eta fluxuen intentsitatea. Aipatu fluxu eta fluidoen ezaugarriak zehazteko zenbait analisi mota egin ditugu karbonato autigenikoetan, esate baterako analisi paleontologikoak, petrologikoak, geokimiko inorganikoak (karbono eta oxigeno isotopo egonkorrak) eta geokimiko organikoak (karbono isotopo egonkorrak). | prestatzea | N-S | ZTF14-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Ikerketa-lerro honetan aurrera eramaten diren arloz-arloko azterketa eta erabilitako metologia nagusiak ondoren zehazten dira. | --> | Egitura tektoniko sinsedimentario ugari ageri dira ikerketa-eremuan, failak zein tolesak. Hauek ezaugarritzeko erabili diren metodologia nagusiak ondorengoak dira: kartografia, analisi estrukturala, eta metakin sintektonikoen datazioa eta fazie-analisia. Metodo hauen bitartez jakin ahal izan da, besteak beste, egitura bakoitzaren adina, jarduera nolakoa izan zen, esfortzu tektoniko nagusien norabideak, eta eragin zuen deformazioaren ratioak. Erdi Kretazeoko erregistro estratigrafikoa osatzen duten arroken azterketaren bitartez, ipar ertzeko unez-unezko paleogeografia ezagutzea dugu helburu, hots, garai hartako ingurune sedimentarioen ezaugarriak eta beren banaketa espaziala zehaztea. Xede hau lortzearren erabili ditugun metodo eta teknika nagusiak ondokoak dira: zutabe estratigrafikoen altxaketa eta korrelazioa, fazie-analisia, paleokorronteen neurketa, karbonatozko mikrofazieen analisia, unitate estratigrafikoen bereizketa eta dataketa (fosilak), eta arkitektura deposizionalaren zehaztea. Itsaspeko sedimentuen baitatik fluidoek ihes egin zuten Kretazeo ertaineko zenbait alditan, garaiko itsas hondo anoxikoan iturriak sortu zirelarik. Iturriei zerien fluidoak hidrokarburotan (metano eta petrolio) aberatsak zirenez mikroorganismo kimiosintetikoek hidrokarburoen oxidazio anaerobikoa eragin zuten sulfatoaren erredukzioaren bitartez, eta honen ondorioz karbonato autigenikoak hauspeatu ziren bertan. Karbonato hauei lotuta fauna kimiosinbiotikoen fosilak (bibalbioak batez ere) agertu dira. Karbonato autigenikoen azterketa multidisziplinarraren bitartez interpretatu ahal izan da ihes egindako fluidoen eta fluxuen ezaugarriak zeintzuk ziren, hala nola fluidoen tenperatura, hidrokarburo-aberastasuna, hidrokarburo motak (metano edo petrolio), hidrokarburoen jatorria eta fluxuen intentsitatea. Aipatu fluxu eta fluidoen ezaugarriak zehazteko zenbait analisi mota egin ditugu karbonato autigenikoetan, esate baterako analisi paleontologikoak, petrologikoak, geokimiko inorganikoak (karbono eta oxigeno isotopo egonkorrak) eta geokimiko organikoak (karbono isotopo egonkorrak). | prestatzea | N-S | ZTF14-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Ingurumen lurtarretako onddo Basidiomikotoen sistematika eta ekologia. | --> | Onddoak bizidun heterotroak dira eta ekosistemetako sare konplexuetan parte-hartzen dute, bereziki lurtarretan. Bertan, onddoek betetzen dituzten funtzioen garrantzia aho batez onartzen da gaur egun. Funtzio aipagarrienak hauexek dira: sinbiosietako partaidetza, materia organikoaren mineralizazioan eta deskonposaketan eragile nagusienetarikoak, lurraren eraketa eta atxikipena erraztu eta elikagai iturria, besteak beste (Trappe & Luoma, 1992). Zerbait baloratzeko lehendabizi ezagutu egin behar dela kontuan hartuta, Mikologia taldea bere hastapenetatik ari da onddoen, eta bereziki Basidiomikotoen, biodibertsitatea aztertzen duen lerroa garatzen, Euskal Autonomi Erkidegoan zein penintsula mailan. Lerro honetako lanak korologikoak eta deskriptiboak dira oinarrian, baina azken urteetan, eta "Flora Micológica Ibérica" proiektua ardatz hartuta, cantharellaleak edo teleforazeo erresupinatuak bezalako kortiziazeo talde konkretuen azterketa biosistematikoa egiten ari gara. Mota honetako lanek, arazo taxonomikoei ez ezik, bestelako galdera zailagoei ere erantzutea dute helburu, hala nola, espezieen biogeografia, taldearen filogenia, eta abar. Ikerkuntza lerro honetan kokatzen ditugu "Interconexiones biogeográficas de los Corticiáceos (Aphyllophorales, Basidiomycota) macaronésicos (I.N. M.T. Telleria RJB, Madrid) proiektua, eta Ibai Olariaga egiten ari den" Estudio biosistemático del orden Cantharellales de la Península Ibérica" doktoretza-tesia. Onddo komunitateen ikasketa da taldearen ikerkuntza lerroetako beste bat. Ikasketa mikozenologikoek ekosistemen biodibertsitateari buruzko informazio orokorra eskaintzen dute eta baita bere kontserbazio egoerari buruzko informazioa ere. Mota honetako lanak oinarrizkoak eta ezinbestekoak dira kudeaketa eta kontserbazio planak garatzeko. Arlo honetan aipatzekoak dira E. Sarrionandiak burututako ''Estudio de las micocenosis de macromicetos de los encinares del País Vasco'' izenburua duen doktoretza-tesia, eta N. Rodriguez-en ''Estudio de la Comunidad ectomicorrícica de las plantaciones de Quercus rubra L. Su caracterización, dinámica y aplicación en silvicultura'', azken kasu hontan ikuspuntu aplikatuagoarekin eta M.K. Dunabeitiaren kolaborazioaz egindakoa. Lerro berean, eta erabilpen desberdina duten inguruetako onddo-komunitateak aztertzeko helburuarekin ''Análisis de la biodiversidad de los macromicetos de la Reserva de la Biosfera de Urdaibai. E influencia de los usos del suelo en la comunidad fúngica'' proiektua garatu da. Azkenik, nabarmendu ere lurraldeko elkarte mikologikoekin elkarlanean egiten ari garen dibulgazio eta heziketa lana. Azken finean, ingurumen-hitzamenetako helburuak lortzeko berebiziko garrantzia duten ekintzak baitira. Euskal Autonomi Erkidegoko onddoen kontserbazioa eta dibertsitatea lelopean 10 panel landu eta eratu dira, eta horrez gain, Euskal Autonomi Erkidegoko eta Cantabriako mehatxatutako onddoen behin-behineko Zerrneda Gorria ere egin da. Ildo beretik Cesar San Juan soziologoarekin elkarlanean "Analisis socio-ambiental de la utilización de los recursos micológicos en el territorio histórico de Bizkaia" izenburua duen proiektua burutu da. | prestatzea | N-S | ZTF15-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Funtzio aipagarrienak hauexek dira: | --> | sinbiosietako partaidetza, materia organikoaren mineralizazioan eta deskonposaketan eragile nagusienetarikoak, lurraren eraketa eta atxikipena erraztu eta elikagai iturria, besteak beste (Trappe & Luoma, 1992). | prestatzea | N-S | ZTF15-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| 1.Funtzio askotako sistemak, ingurumenean hainbat aplikazio dituztenak: material mikorporotsuak eta SOFC pilak. | --> | Bada zientziaren esparru bat, bereziki egokia, material berrien garapena sustatzen duten diziplina arteko interakzioak aztertzeko: Materialak izeneko esparrua, hain zuzen. Azterketa horien funtsa, konposizioa, egitura, propietateak eta konposatuak bukaerako produktuan izango duten aplikazioa zehaztea da. Izan ere, gure talde honen erronka nagusia ikertutako materialok etorkizunean izan litzateketen aplikazioak zehaztea da. Gure azterketek era askotakoak dira: hasi fosfato, fosfito, vanadato, selenito eta arseniatoetatik eta industriarako bereziki interesgarriak izan litezkeen aplikazio magnetikoak, eroaleak, katalitikoak, magnetoerresistiboak edo elektrokimikoak izan ditzaketen oxido mistoen mikroegituren, morfologiaren eta ezaugarri termomekanikoen azterketaraino. Horrela, bada, talde honen aztergaiak bi multzotan sailka ditzakegu: 1. Solido mikroporotsuak, hau da, beren konposizioan eraikin ezorganikoari lotuta (hibridoak) edo ez lotuta (template) dauden molekula organikoak dituztenak, barne-porositatea edo ehundura-porositatea duten materialen balizko aitzindariak izan daitezke. Fase horiek, zeolitak, eta oro har, zeotipoak bezala erabil daitezke: gasen banaketa industri-prozesuetan, molekulak hautatzeko edota prozesu katalitikoetan. Halaber, solido mikroporotsu horien egituretan protonatuak dauden diamina organikoen ordez, Li+ edo Na+ bezalako katioi alkalino txikiak gehitzeak eroaletasun ionikoen fenomenoa errazten du. Horrela, bada, materialok, aurrez, energia eraginkor, berriztagarri eta garbiaren eremura bidera daitezke. 2. Azken urteotan oxido solidozko erregai zelulen (SO FC) teknologiak aurrerapen handia bizi izan du energia garbia sortzeko sistema legez. Testuinguru horretan, ikerketa talde honen jarduerak ardatz bi hauek ditu nagusi: batetik, beren ezaugarri elektrokimikoak hobetze aldera, material berriak sintetizatzea; bestetik, elektrodo berriak diseinatzeko asmoz, erregai zelulen portaera elektrokimikoa eta zelula osatzen duten materialen karakterizazioa aztertzea. Epe luzera planteatu diren helburuak eta lan-ildoa, besteak beste, honexetara bideratu dira: teknologia honetan baliatzen diren materialen kostua gutxitzera, tenperatura baxuagoetan lan egitea ahalbidetzen duten materialak aztertzera eta, azkenik, lortutakoen iraunkortasuna handitzera, hots, teknologia honekin batera sortzen diren arazoak murriztera; izan ere, gerora, teknologia hau errazago merkaturatu ahal izatea ekarriko du horrek. Gure ikerketa-taldeak (IMACR IS/MAKRISI) hainbat unibertsitate (UC , UAB , ULL ), Teknologia Zentro (Ikerlan, Cidetec) eta Instituturekin (CS IC, Madril eta Bartzelona) ditu harremanak; hartara, ikerketa zientifiko-teknologikoak areagotzeko bideaz gain, ikerketa-gaitasun handia eta teknologia berriak garatzeko modua ere eskaintzen du. | prestatzea | N-S | ZTF16-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Horrela, bada, talde honen aztergaiak bi multzotan sailka ditzakegu: | --> | 1. Solido mikroporotsuak, hau da, beren konposizioan eraikin ezorganikoari lotuta (hibridoak) edo ez lotuta (template) dauden molekula organikoak dituztenak, barne-porositatea edo ehundura-porositatea duten materialen balizko aitzindariak izan daitezke. Fase horiek, zeolitak, eta oro har, zeotipoak bezala erabil daitezke: gasen banaketa industri-prozesuetan, molekulak hautatzeko edota prozesu katalitikoetan. Halaber, solido mikroporotsu horien egituretan protonatuak dauden diamina organikoen ordez, Li+ edo Na+ bezalako katioi alkalino txikiak gehitzeak eroaletasun ionikoen fenomenoa errazten du. Horrela, bada, materialok, aurrez, energia eraginkor, berriztagarri eta garbiaren eremura bidera daitezke. 2. Azken urteotan oxido solidozko erregai zelulen (SO FC) teknologiak aurrerapen handia bizi izan du energia garbia sortzeko sistema legez. Testuinguru horretan, ikerketa talde honen jarduerak ardatz bi hauek ditu nagusi: batetik, beren ezaugarri elektrokimikoak hobetze aldera, material berriak sintetizatzea; bestetik, elektrodo berriak diseinatzeko asmoz, erregai zelulen portaera elektrokimikoa eta zelula osatzen duten materialen karakterizazioa aztertzea. Epe luzera planteatu diren helburuak eta lan-ildoa, besteak beste, honexetara bideratu dira: teknologia honetan baliatzen diren materialen kostua gutxitzera, tenperatura baxuagoetan lan egitea ahalbidetzen duten materialak aztertzera eta, azkenik, lortutakoen iraunkortasuna handitzera, hots, teknologia honekin batera sortzen diren arazoak murriztera; izan ere, gerora, teknologia hau errazago merkaturatu ahal izatea ekarriko du horrek. | prestatzea | N-S | ZTF16-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Epe luzera planteatu diren helburuak eta lan-ildoa, besteak beste, honexetara bideratu dira: | --> | teknologia honetan baliatzen diren materialen kostua gutxitzera, tenperatura baxuagoetan lan egitea ahalbidetzen duten materialak aztertzera eta, azkenik, lortutakoen iraunkortasuna handitzera, hots, teknologia honekin batera sortzen diren arazoak murriztera; izan ere, gerora, teknologia hau errazago merkaturatu ahal izatea ekarriko du horrek. | prestatzea | N-S | ZTF16-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Nanopartikulak eta material magnetikoak. | --> | Talde honek burututako lana materialen arloan kokatuta dago eta hiru konposatu-multzoen lorpena, karakterizazioa eta propietateen azterketa ditu helburu. Konposatu-multzo hauek, oxido mistoak, trantsizio-metalen fosfato eta fosfitoak eta nanopartikula funtzionalizatuak dira, hauek guztiak garrantzi teknologikoko propietate elektriko eta magnetikoak azaltzen dituztelarik. Bestalde, lantaldeak esperientzia handia du materialen sintesian bai egoera solidoan (sintesi zeramikoa, liofilizazioa, sintesi hidrotermala...) bai disoluzioan (sol-gela, mikroemulsioa, poliolen teknika), eta berauen karakterizazioan, teknika espektroskopikoen eta mikroskopikoen bidez (UM-ikuskorra, TEM-a, SEM-a...), difrakzio-tekniken bidez eta propietate magnetikoen azterketaren bidez (SQUID-a eta EPR-a). Ln1-xAxM1-yM'yO3 motako oxido mistoek (Ln = lantanidoa; A = katioi dibalentea; M = Mn, Fe; M' = trantsizio-metala) perovskita motako egitura erakusten dute, baita magnetorresistentziaren balio altuak eta propietate magnetiko bereziak (exchange bias) ere. A2BB?O6 motako perovskita bikoitzak ere ikertu dira (A = lantanidoak edo lurralkalinoak; B eta B? = trantsizio-metalak). Konposatu hauen interesa azaltzen duten magnetorresistentzian datza, ohiko manganitek erakusten dituzten Curie tenperaturak baino tenperatura altuagoak neurtu baitira, eta hauxe garrantzi handikoa izan daiteke aplikazio teknologikoei begira. Bestetik, Ln2Ti2O7 formulako titanatoak adibide adierazgarrienak dira sistema magnetikoen frustrazio geometrikoren fenomenoaren barnean. Gure lanak anisotropia launa duen pirokloro antiferromagnetikoaren sisteman du interesa, hain zuzen, Er2Ti2O7 oxidoan. Hauxe, TN ~ 1K tenperaturan ordenatzen da, ez-konbentzionala den dinamikako egoeran, eta gure helburua egoera ordenatua eta dinamikaren jatorria ulertzea da. Bestetik, trantsizio-metalen fosfato, fosfito eta artseniatoak sintetizatu dira, horrela, baldintza hidrotermal leunetan eta diaminen presentzian, material mikroporodun hibrido inorganiko-organiko lortu dira. Konposatu hauek 1D, 2D edo 3D motako egiturak izan ditzakete eta oxoanioien bidez zabaldutako elkarrekintza antiferromagnetiko ahulak erakusten dituzte. Cr(III) eta Mo(III) ioien metafosfatoak berriz elkarrekintza antiferromagnetiko sendoak erakusten dituzte eta EPR espektro interesgarriak. Bestalde, d elementuen hidroxifosfato eta hidroxiartseniatoak jokabide magnetiko berezia duten mineral sintetikoak dira eta batzuk neurgaitzak izango dira. Azkenik, nanopartikulen gaineko ikerlana Au, Ag, Cu, Fe3O4 eta FeS NP-en gainazaleko funtzionalizazioan datza, ingurunea aldatu ondoren elkarrekintza magnetikoak aztertzeko asmoz, eta inguru biologikoetan ere erabiltzeko asmoz. Disoluzioetako sintesi-bideen hobetzeak Au-SR , Ag-SR eta Cu-SR NP-en lorpena ahalbideratu digu. Guzti hauek berezko ezaugarri ferromagnetikoak dituzte eta orain arte onartutako kontzeptuak eztabaidagarri bilakatu dira, hala nola, Au-aren ferromagnetismoa. Magnetitaren NP funtzionalizatuak, eremu magnetikoen eraginez, NP magnetikoen edo magnetikoki markatutako unitate biologikoen garraiorako edota inmobilizaziorako baliagarriak izan daitezkeen ikertu nahi dugu. | prestatzea | N-S | ZTF17-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Energiarako materialak: Litio-ioi bateriak. | --> | Litio-Ioi bateriak ezinbestekoak dira gure eguneroko bizitzan. Ez al duzu telefono mugikorrik, mp3rik ala ordenagailu eramangarririk zeure poltsan? Bateria hauen arazorik handienetarikoak pisua eta bolumena dira. Gainera, bere osagaiak prozesatu behar dira bere toxikotasunarengatik. Ikerketa-ildo hau, solido egoeraren kimika aztertzen duen taldean sortu da. Bere helburua LiFePO4 materialaren optimizazioa da, litio-ioi bateria komertzialetan konposatu hau katodo moduan erabiltzeko. Gaur egun erabiltzen de katodoarekin, LiCoO2-rekin konparatuta (LiCoO2), aukeratu den konposatua ez da kutsagarria, energi densitate handia dauka, seguruagoa da, eta pisu baxuagoa eta prezio hobea ditu. Ikertzen ari den materialaren muga batzuk gainditu behar dira bere ezarpen komerziala lortzeko, batez ere, bere eroankortasun intrinsekoa apala areagotu behar da. Helburu hau lortzeko sintesi metodo batzuk saiatu dira LiFePO4/C konpositeak sortzeko: zeramikoa, sol-gela, geruza meheak laser ablazioaren bidez, etabar. Konposite hauek prestatzeko, emaitza bikainak lortu dituen sintesi metodo berri bat egokitu da, liofilizazioa. Sintesian sortutako ikatzak eroankortasuna indartzen du, eta partikulen tamaina kontrolatzen du ere, garraiatza elektronikoa eta litioaren difusioa errazten. Prestatutako materialak zenbait tekniken bidez aztertzen dira: X-izpien difrakzioa, oinarrizko analisiak, Raman eta infragorri espektroskopia, suszeptibilitate magnetikoa, EPR, Mossbauer, inpedanzia elektrokimikoa eta transmisio eta ekorketa mikroskopia. Teknika hauen guztien medio, materialen purutasuna, konposizioa, morfologia eta propietate elektriko eta magnetikoak ezagutzen dira. Honen ondoren, beste karakterizazio mota bat behar da, aplikaziotik gertuagokoa. Lan hau CIDETEC fundazioa eta CEGASA ren arteko lankidetzaren bidez egiten da. Karakterizazio elektrokimikoa bi zentro hauen instalazioetan egiten da, eta teknika hauetaz osatua dago: boltanperometria ziklikoa, ziklaketau galbanostatikoa eta, material onenekin, botoi-pilak eta prototipoen fabrikazioa. Unibertsitatean egindako karakterizazioan lortutako datuekin, CIDETEC en eta CEGASA n egindako testen emaitzak osatzen eta ulertzen dira. EnpresaK, Zentro Teknologikoak eta Unibertsitateak sortutako elkarlanak ikerkuntza aberesten du. | prestatzea | N-S | ZTF18-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| 1. Energiarako materialak: erregai-pilak. | --> | Materialen arloan kokatutako ikerlan honek, SOFC (Solid Oxide Fuel Cells) motako erregai-piletan erabil daitezkeen perovskita egitura (ABO 3) duten oxido mistoen ikerketa du helburu, oxido hauen sintesia, karakterizazioa eta propietate elektriko eta magnetikoen ikerketa, hain zuzen. Erregai-pilak, erregaiak energia elektriko zuzen bilakatzen duten gailu elektrokimikoak dira. SOFC pilek bi elektrodo dauzkate, katodoa eta anodoa, elektrolito solido batez banatuta. SOFC pilen funtzionamendua oso erraza da: katodotik pasarazten den airearen oxigenoak, kanpoko zirkuitutik heltzen diren elektroiekin erreakzionatzean oxido ioiak sortzen dira. Ioi hauek elektrolitotik zehar anodorantz mugitzen dira eta anodoan erregaiarekin erreakzionatzen dute kanpoko zirkuitura aterako diren elektroiak sortzeko, aldi berean, ura eta beroa sortzen dira. Era honetan, energia etengabe lor daiteke. Material hauek pila batetan erabili ahal izateko baldintza batzuk bete beharko dituzte: (1) prozesua burutuko den tenperaturetan (> 600?) egonkorrak izatea; (2) elektrolitoak eroankortasun ionikoa altua azaldu behar du, eroankortasun elektronikoa berriz baztergarria, eta elektrodoek aktibitate elektrokatalitiko altua izan behar dute, honez gaiz, oxigenoak elektrolitoarekin eta erregaiarekin interakziona dezan elektrolitoak porositate altua erakutsi behar du; (3) material guzti hauek zabalkuntza termikoaren koefiziente bateragarriak izan behar dituzte. Ikerlan honen helburu nagusia, pila hauetako katodo moduan erabiltzeko material eroale egokiak lortzea da, bai eta hauen sintesi bideak optimizatzea ere: - Sintesia: tradizionalki, metodo zeramikoa erabili ohi da, baina produktu homogeneoak lortzeko arazoak ditu. Horregatik, guk sol-gel izeneko metodoa burutu dugu. Honez gain, beste metodo batzuez ere baliatu gara: liofilizazioa, errekuntza eta quenching-a. Era honetan, sintesi bide desberdinak erabiliz, laginen morfologia alda daiteke eta honekin lortutako propietateak ere, beraz, sortutako diferentziak erabilitako metodoaren arabera aztertuko dira. - Karakterizazio estrukturala: Rietveld metodoan oinarrituz eta X izpien difrakzioaren teknikaz baliatuz, laginen egitura ikertzen dugu. Beharrezkoa bada, neutroi edo elektroi izpien difrakzioak erabiliko dira. - Azterketa morfologikoa: transmisio- eta ekortze-mikroskopia elektronikoak erabiliz, sinterizazio-maila eta partikulen tamaina aztertzen dira, baita dilatazio termikoaren koefizienteak ere. - Propietate magnetikoak: katioi magnetikoen presentzia dela eta, propietate magnetikoak ere interesgarriak izan daitezke. SQUID (Superconducting Quantum Interference Device), balantza magnetiko, EPR (Electronic Paramagnetic Resonance) eta, burdina duten laginetan, M?sbauer espektroskopia teknikak erabiltzen dira. - Geruza meheak: duela gutxi, geruza meheak lortzeko laser ablazioaren teknika erabiltzen hasi da, pilen tamaina eta kostua gutxitzeko asmoz. - Eroankortasun ionikoa eta elektronikoa: eroankortasuna inpedantzia espektroskopiaren bidez aztertzen da. - Pilen prestaketa eta ebaluaketa: diseinu berriko "gela bakar bateko pila" esperimentaletan sintetizatutako materialak aztertzen ditugu. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Erregai-pilak, erregaiak energia elektriko zuzen bilakatzen duten gailu elektrokimikoak dira. | --> | SOFC pilek bi elektrodo dauzkate, katodoa eta anodoa, elektrolito solido batez banatuta. SOFC pilen funtzionamendua oso erraza da: katodotik pasarazten den airearen oxigenoak, kanpoko zirkuitutik heltzen diren elektroiekin erreakzionatzean oxido ioiak sortzen dira. Ioi hauek elektrolitotik zehar anodorantz mugitzen dira eta anodoan erregaiarekin erreakzionatzen dute kanpoko zirkuitura aterako diren elektroiak sortzeko, aldi berean, ura eta beroa sortzen dira. Era honetan, energia etengabe lor daiteke. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| SOFC pilen funtzionamendua oso erraza da: | --> | katodotik pasarazten den airearen oxigenoak, kanpoko zirkuitutik heltzen diren elektroiekin erreakzionatzean oxido ioiak sortzen dira. Ioi hauek elektrolitotik zehar anodorantz mugitzen dira eta anodoan erregaiarekin erreakzionatzen dute kanpoko zirkuitura aterako diren elektroiak sortzeko, aldi berean, ura eta beroa sortzen dira. Era honetan, energia etengabe lor daiteke. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Material hauek pila batetan erabili ahal izateko baldintza batzuk bete beharko dituzte: | --> | (1) prozesua burutuko den tenperaturetan (> 600?) egonkorrak izatea; (2) elektrolitoak eroankortasun ionikoa altua azaldu behar du, eroankortasun elektronikoa berriz baztergarria, eta elektrodoek aktibitate elektrokatalitiko altua izan behar dute, honez gaiz, oxigenoak elektrolitoarekin eta erregaiarekin interakziona dezan elektrolitoak porositate altua erakutsi behar du; (3) material guzti hauek zabalkuntza termikoaren koefiziente bateragarriak izan behar dituzte. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Ikerlan honen helburu nagusia, pila hauetako katodo moduan erabiltzeko material eroale egokiak lortzea da, bai eta hauen sintesi bideak optimizatzea ere: | --> | - Sintesia: tradizionalki, metodo zeramikoa erabili ohi da, baina produktu homogeneoak lortzeko arazoak ditu. Horregatik, guk sol-gel izeneko metodoa burutu dugu. Honez gain, beste metodo batzuez ere baliatu gara: liofilizazioa, errekuntza eta quenching-a. Era honetan, sintesi bide desberdinak erabiliz, laginen morfologia alda daiteke eta honekin lortutako propietateak ere, beraz, sortutako diferentziak erabilitako metodoaren arabera aztertuko dira. - Karakterizazio estrukturala: Rietveld metodoan oinarrituz eta X izpien difrakzioaren teknikaz baliatuz, laginen egitura ikertzen dugu. Beharrezkoa bada, neutroi edo elektroi izpien difrakzioak erabiliko dira. - Azterketa morfologikoa: transmisio- eta ekortze-mikroskopia elektronikoak erabiliz, sinterizazio-maila eta partikulen tamaina aztertzen dira, baita dilatazio termikoaren koefizienteak ere. - Propietate magnetikoak: katioi magnetikoen presentzia dela eta, propietate magnetikoak ere interesgarriak izan daitezke. SQUID (Superconducting Quantum Interference Device), balantza magnetiko, EPR (Electronic Paramagnetic Resonance) eta, burdina duten laginetan, M?sbauer espektroskopia teknikak erabiltzen dira. - Geruza meheak: duela gutxi, geruza meheak lortzeko laser ablazioaren teknika erabiltzen hasi da, pilen tamaina eta kostua gutxitzeko asmoz. - Eroankortasun ionikoa eta elektronikoa: eroankortasuna inpedantzia espektroskopiaren bidez aztertzen da. - Pilen prestaketa eta ebaluaketa: diseinu berriko "gela bakar bateko pila" esperimentaletan sintetizatutako materialak aztertzen ditugu. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| - Sintesia: | --> | tradizionalki, metodo zeramikoa erabili ohi da, baina produktu homogeneoak lortzeko arazoak ditu. Horregatik, guk sol-gel izeneko metodoa burutu dugu. Honez gain, beste metodo batzuez ere baliatu gara: liofilizazioa, errekuntza eta quenching-a. Era honetan, sintesi bide desberdinak erabiliz, laginen morfologia alda daiteke eta honekin lortutako propietateak ere, beraz, sortutako diferentziak erabilitako metodoaren arabera aztertuko dira. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| - Karakterizazio estrukturala: | --> | Rietveld metodoan oinarrituz eta X izpien difrakzioaren teknikaz baliatuz, laginen egitura ikertzen dugu. Beharrezkoa bada, neutroi edo elektroi izpien difrakzioak erabiliko dira. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| - Azterketa morfologikoa: | --> | transmisio- eta ekortze-mikroskopia elektronikoak erabiliz, sinterizazio-maila eta partikulen tamaina aztertzen dira, baita dilatazio termikoaren koefizienteak ere. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| - Propietate magnetikoak: | --> | katioi magnetikoen presentzia dela eta, propietate magnetikoak ere interesgarriak izan daitezke. SQUID (Superconducting Quantum Interference Device), balantza magnetiko, EPR (Electronic Paramagnetic Resonance) eta, burdina duten laginetan, M?sbauer espektroskopia teknikak erabiltzen dira. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| - Geruza meheak: | --> | duela gutxi, geruza meheak lortzeko laser ablazioaren teknika erabiltzen hasi da, pilen tamaina eta kostua gutxitzeko asmoz. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| - Eroankortasun ionikoa eta elektronikoa: | --> | eroankortasuna inpedantzia espektroskopiaren bidez aztertzen da. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| - Pilen prestaketa eta ebaluaketa: | --> | diseinu berriko "gela bakar bateko pila" esperimentaletan sintetizatutako materialak aztertzen ditugu. | prestatzea | N-S | ZTF19-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Disrupzio endokrinoa. | --> | Laborategian zein Euskal itsasadarretan BZIT taldeak 90. hamarkadan egin dituen ikerketa lanetan, ingurumen-kutsatzaileek organismo urtarren ugalketa ahalmenean eragin dezaketela frogatu da. Mekanismo anitz dela bide eman daitezke efektuak ugalketan. Honela, ingurumen urtarrean agertzen diren hainbat konposatu kimikok animali urtarren hazkuntzan, jokamoldean, ugalketan eta funtzio immunean eragin kaltegarriak sor ditzakete, sistema endokrinoarekin interferitzearen bidez. Horrela, sistema endokrinoaren funtzioan eragiten duten eta ondorioz, organismo baten edo bere ondorengoen, edo bere (azpi)populazioen osasuna kaltetu dezaketen konposatu hauei "disruptore endokrino" izena ematen zaie. EB k diruz lagundutako BEE P proiektuaren baitan (2001-2004), gure taldeak hainbat disruptore endokrinoren eraginak aztertu zituen zebra-arrain eta muskuiluetan. Azterturiko konposatuen artean alkilfenolak, pestizidak, plastifikatzaileak, petrolioaren eratorriak, hormona sintetikoak eta konposatu polibrominatuak zeuden. Era berean, 2003tik aurrera Galiza eta Bizkaiko Golkoko hainbat muskuilu populazioen ziklo gametogenikoa aztertu genuen (MEC -ak diruz lagundutako PRESTE PSE proiektua eta ETORTE K-IMPRES proiektua, 2003-2007) eta gametoen garapenean zenbait alterazio aurkitu genituen. 2004.eko martxoan muskuilu hermafroditen ez-ohiko kopuru altua aurkitu genuen Urdaibaiko Biosferaren Erreserban. Hau dela eta, UPV/EHUko UNESCO Katedrak diruz lagundutako DERB IUR proiektua abiarazi zen (2007-2008). Bere helburu nagusia, Urdaibain disruptore endokrino potentzialen presentzia eta molusku bibalbioetan zein arrainetan sortu zitzaketen aldaketak determinatzea zen. Proiektuaren emaitzek muskuiluetan alterazioak baieztatu dituzte eta Gernikako hondakin-uren araztegiaren inguruko arrainetan (lazunak) intersexaren prebalentzia altua erakutsi dute. Gainera, Bartzelonako CS ICak burututako analisi kimikoetan, nonilfenol (disruptore endokrino garrantzitsua eta EB k argitaratutako substantzia prioritarioen zerrendan agertzen dena) maila altuak neurtu dira arrainen behazunean. Beraz, Urdaibain alkilfenolek izan dezaketen garrantziagatik, UPV/EHUko UNESCO Katedrak SICAES (2008-2009) izeneko bigarren proiektu bat abiarazi du. Bertan, gure taldeak, UPV/EHUko Kimika Analitikoa eta Kimika Organikoa II-ko taldeekin elkarlana hasi du. SICAES proiektuaren helburua nonilfenol-isomero berrien karakterizazio xenoestrogenikoa burutzea da. Honetarako, estrogeno-hartzaileetan oinarrituriko in vitro gene reporter motako saiakerak (YES ) eta zebra-arrainekin in vivo esperimentuak burutuko dira. Aipatu azterketa guztietan, biomarkatzaileen bateria bat erabiltzen dugu, tartean, bitelogenina (emeen espezifikoa den proteina eta xenoestrogenizitate eta feminizazio markatzaile gisa erabiltzen dena) mailen aldaketak, aromatasa (hormona estrogenikoen sintesia eragiten duen entzima) genearen adierazpen mailen aldaketak eta gonadaren histologia azterketak burutzen dira. Gainera, hormona-hartzaileen gene reporter motako saiakeren bidezko azterketak egiten dihardugu in vitro. Tresna hauek biojarraipen programetan eta konposatu kimikoen ustekabeko isurketen aurrean erabil daitezke, EB k diruz lagundutako PRAG MA proiektuan (2006-2007) aztertu genuen bezala. Azkenik esan, berriki Kantabriako Unibertsitateko, eta Bartzelonako CS IC-eko ikertzaile taldeekin eta ingenieritza entrepresa batekin elkarlanean hasi garela, hirietako hondakin-uren eta paper-lantegietako isurketen eragina ikertzen transplantaturiko muskuiluetan. | prestatzea | N-S | ZTF2-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Candida albicans-en karakterizazio antigenikoa. | --> | Candida albicans animalia homeotermoetarako ohizko oportunista den onddo patogenoa da. Legamia honek odolez sakabanatzeko gaitasuna dauka arazo larriak sortuz inmunokonprometituak dauden pazienteengan. Azken urte hauetan C. albicans-ek parte hartzen duen gaixotasun hepatosplenikoen kasuen frekuentzia igotzen ari da minbizia duten pazienteengan (Bodey et al; 2002). Hormako proteinak eta manoproteinak Candida albicans-en antigeno nagusienak dira eta horrexegatik beren ikerketa beharrezkoa da parte hartzen duten prozesu guztiak ezagutzeko. Helburuak - C. albicans-en aurkako erantzun immunologikoa, proinflamatorioa eta tumoreen itsaspena bizkortzen duten antigenoak identifikatu eta karakterizatu. - Bizkortzeko mekanismoak ikertu. - Tumore-markatzaileak identifikatu. - Proteina errekonbinanteak eta antigenoen aurkako antigorputz monoklonalak sortu. Metodoak - Kultibo mikrobiarraren teknikak. - Frakzio molekularren banaketa kromatografiaren bidez. - Bi dimentsioko elektroforesien bidezko proteinen banaketa eta analisia. - Espektrometriaz egindako sekuentziazioaren bidezko identifikazio eta karakterizazioa. - Serumen aurkako analisi immunologikoa Inmunoblotting edo ELISA erabilita. - Zelulen mantentze eta kultibapena. - Biologia zelularraren tekniken bidezko zelula endoteliarren sorrera. - Fluxu-zitometria. - ELISA-z egindako zitozinen neurketa. - DNA errekonbinantearen teknikaren bidezko proteinen klonazioa. Erabilerak - Candidak sortutako gaixotasun ezberdinen diagnostikoa. - Proteina errekonbinanteak itu terapeutikotzat erabiltzea. - Tumorea sortzeko prozesuaren tratamendua. | prestatzea | N-S | ZTF20-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Helburuak | --> | - C. albicans-en aurkako erantzun immunologikoa, proinflamatorioa eta tumoreen itsaspena bizkortzen duten antigenoak identifikatu eta karakterizatu. - Bizkortzeko mekanismoak ikertu. - Tumore-markatzaileak identifikatu. - Proteina errekonbinanteak eta antigenoen aurkako antigorputz monoklonalak sortu. | prestatzea | N-S | ZTF20-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Metodoak | --> | - Kultibo mikrobiarraren teknikak. - Frakzio molekularren banaketa kromatografiaren bidez. - Bi dimentsioko elektroforesien bidezko proteinen banaketa eta analisia. - Espektrometriaz egindako sekuentziazioaren bidezko identifikazio eta karakterizazioa. - Serumen aurkako analisi immunologikoa Inmunoblotting edo ELISA erabilita. - Zelulen mantentze eta kultibapena. - Biologia zelularraren tekniken bidezko zelula endoteliarren sorrera. - Fluxu-zitometria. - ELISA-z egindako zitozinen neurketa. - DNA errekonbinantearen teknikaren bidezko proteinen klonazioa. | prestatzea | N-S | ZTF20-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Erabilerak | --> | - Candidak sortutako gaixotasun ezberdinen diagnostikoa. - Proteina errekonbinanteak itu terapeutikotzat erabiltzea. - Tumorea sortzeko prozesuaren tratamendua. | prestatzea | N-S | ZTF20-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Ingurumen toxikogenomika. | --> | Animaliek, toxikoak diren konposatu kimikoen aurrean erantzuten dute, bizi direneko ingurumen naturalaren aldaketen aurrean moldatzen diren modu berean, eta konpentsazio-mekanismoak garatzen dituzte. Mekanismo hauen bidez tratamenduari aurre egiteko gai ez badira, organismoek efektu toxikoak jasan ditzakete. Konpentsazio/toxikotasun-erantzun hauetako asko transkripzio mailan daude erregulatuta, gene-sare espezifikoak gain edo azpierregulatuz. Azken urteotan, positiboki edo negatiboki erregulaturiko geneak, esposizio zehatzen zein egoera patologikoen diagnostiko direnak, biomarkatzaile molekular bihurtu dira, ingurumen toxikologiaren ikerkuntzaren lehenengo lerroan, ingurumenaren osasuna aztertzeko tresna gisa erabiltzen direlarik. BZIT ikerketa-taldea RT-PCR eta in situ hibridazioa erabiltzen aritu da besteak beste, metal (metalotioneinak muskuilu eta zizareetan), hidrokarburo aromatiko polizikliko (CY P1A1 arrainetan), peroxisomen proliferatzaile (AO X1 eta PPAR? muskuilu eta arrainetan) edo xenoestrogenoen (bitelogenina eta CY P19 arrainetan) esposizioaren diagnostiko diren geneen espresioa kuantifikatzeko. Kasu gehienetan, sekuentzia geniko horiek gure laborategian azterturiko espezie behaleetan ezezagunak zirenez, klonatu ditugu, ebolutiboki kontserbaturiko geneen guneekiko diseinaturiko hasle andeatuak erabiliz eta PCR bidez (EB-k diruz lagundutako BEEP proiektua, 2001-2004; MEC-ek diruz lagundutako BIOMTOOLS proiektua, 2002-2005 eta PRESTEPSE proiektua, 2004-2007 eta Eusko Jaurlaritzaren ETORTEK IMPRES proiektua, 2003-2007). Biomarkatzaile "konbentzionalez" gain, hau da, zenbait xenobiotikoren eraginpean erregulatzen diren gene ezagunez gain, gene-sareak aztertzen dituzten ekoizpen altuko transkriptoma-ikerketek, ehunka zein milaka gene aldi berean jarraitzeko abantaila eskaintzen dute, konposatu kimikoek eragin ditzaketen eta patogenesian (minbizia, zoldura, ugalketa, garapen, zein portaera mailako alterazioak eta abar) inplikatuta egon daitezkeen geneen arteko elkarrekintza-sareak azaleraziz. Zentzu honetan, FISHtoTXIPS eta ITSAS onTXIP izeneko SAIOTEK proiektuetan (2006-2008) toxikologikoki esanguratsua den eta 175 generen espresio mailak saio bakarrean aztertzea ahalbidetuko duen dentsitate baxuko mikrotxipa garatu dugu Chelon labrosus lazunean. Anelido, muskuilu eta arrainetan xenobiotikoen eraginpeko esposizio-biomarkatzaile molekular berriak eta espezifikoagoak aurkitzeko helburuarekin, mikrotxipak aplikatu ditugu hurrengo espezieetan: Mytilus galloprovincialis muskuiluan (1746 gene, MEC-ek diruz lagundutako CANCER MAR proiektua, 2006-2009), Scophthalmus maximus erreboiloan (2745 gene, EB-k diruz lagundutako PRAG MA proiektua, 2006-2007) edo Lumbricus rubellus zizarean (11000 gene, Eusko Jaurlaritzak diruz lagundutako ETORTEK BERRILUR-II proiektua, 2006-2008). | prestatzea | N-S | ZTF3-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Kartzinogenesi kimikoa. | --> | Kartzinogenesi kimikoaren inguruan BZIT ikerketa-taldeak duen interesa, 90. hamarkadan organismo urtarren peroxisomen karakterizazioaren eta peroxisomen proliferazioaren gainean egin ziren azterketetan abiatzen da (UPV/EHU, 1995-1998; Akzio integratu hispano-alemaniarrak, 1996-1997; MEC , 1996-1999 eta 2000-2002; EB ko BEE P, 2001-2004 proiektuen bidez finantziatua). Peroxisomen proliferatzaileek konposatu kimikoen talde heterogeneoa osatzen dute. Hauen artean, karraskariak bezalako espezie sentikorretan gibeleko tumoreak sortzeagatik ezagunak diren ingurumeneko hainbat kutsatzaile daude. Prozesu hauek hartzaile nuklearren (peroxisomen proliferatzaileek aktibaturiko hartzaileak, PPAR ) aktibazio bidezko mekanismo ez-genotoxikoen bidez gertatzen dira. Bestalde, hidrokarburo polizikliko aromatikoak (PAHak) genotoxiko eta kartzinogenikoak dira eta aril hidrokarburo-hartzailearen bitartez dihardute. Zelai- zein laborategi-ikerketek, PAH eta minbiziaren agerpenaren artean erlazio zuzena dagoela erakutsi dute arrainetan eta zenbait molusku espezietan. Hala ere, kartzinogenesi kimikoa eragiten duten mekanismoak oso gutxi ikertu dira arrainetan, arrain espezie eredugarrietan salbu, eta ia erabat ezezagunak dira moluskuetan. Beraz, MEC -ek diruz lagundutako CANCER MAR ikerketa-proiektuaren barruan (2006-2009), gure helburu nagusia da arrainen hepatokartzinomen eta moluskuen leukemiaren zein neoplasia gonadalaren garapenean gertatzen diren mekanismo zelularrak eta molekularrak sakonago ezagutzea. Helburu hau lortu nahian, hurbilketa multidisziplinarra darabilgu kartzinogeno kimiko genotoxikoen (PAH eredugarriak) zein ez-genotoxikoen (peroxisomen proliferatzaile eta disruptore endokrino eredugarriak) ahalmen preneoplasikoa eta neoplasikoa aztertzeko. Aipatu konposatuen eragin preneoplasikoak eta neoplasikoak histologikoki, histokimikoki, biokimikoki eta gene-adierazpen mailan molekularki ikertzen ari gara arrain eta moluskuetan. Ahalegin berezia egiten dihardugu kartzinogenesiaren markatzaile goiztiarrak diren entzimen markatzaile histokimikoen eta geneen adierazpen-sinadura espezifikoen garapenean. Honetaz gain, ekosistema itsastar eta estuarinoetan ingurumeneko kutsatzaileek sortarazten dituzten kalteak aztertzeko asmoarekin, DNA -mikrotxip espezifikoak garatzen ari gara lazun eta muskuiluetan. Honen guztiaren azken helburua, maila molekular eta zelularrean gertatzen diren aldaketak kalte patologikoen agerpenari lotzea da, azken hauek OS PAR Komisioak zein ICES erakundeak garaturiko protokoloak jarraituz sailkatzen direlarik. Proiektuaren oinarria da: 1) ingurumen kutsatuetan, adb kaietan, bizi diren arrain eta molusku populazioen zelai-ikerketak burutzea edo minbizi-tasa altua duten populazioak ikertzea eta 2) arrain eta moluskuak kartzinogeno kimikoen eraginpean jarriko direneko laborategi-esperimentuak burutzea. Egin diren lehenengo zelai-lanetan, Gernikako hondakin-uren araztegiaren inguruan, Arriluzeko kirol-kaian eta Ondarruko kaian lazunak lagindu dira. Laborategi-azterketen barruan, lazunak eta muskuiluak azido perfluorooktanoikoaren eta Prestige-ak isuritako fuel-olioaren antzeko olio baten pean mantendu dira. Bestalde, erreboiloak eta muskuiluak estirenoaren eta 2 motako fuel-olioaren pean mantendu dira, hurrenez hurren, Brest-eko unibertsitatean (Frantzia) eta IRIS entrepresan, Stavanger (Norvegia) burututako esperimentuetan, EB -k diruz lagundutako PRAGMA proiektuaren (2006-2007) baitan. Une honetan, laborategi saiakera gehiago ditugu martxan arrain espezie eredugarria den zebra arraina erabiliz. | prestatzea | N-S | ZTF4-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Nanopartikulen toxikotasuna. | --> | Nano tamainako partikulen ezaugarri fisikokimikoak tamaina arrunteko substantzia baliokideen ezaugarrien desberdinak dira, eta sarritan ezin dira aurreikusi ere. Nanomaterialak gero eta gehiago erabiltzearekin batera, ingurumen eta osasunaren gainean eurek eduki ditzaketen arriskuei buruzko ikerketak bultzatu beharra dago. Injinerututako nanomaterialen erabiltze eta eskukatzeari dagokien kezka nagusia, beraien toxizitatearen oinarria, seguru asko, screening toxizitate-test estandarrek gaur egun barne hartzen ez dituzten ezaugarri fisikokimikoak izatea dugu. Horrez gain, partikula horien erabilpen komertzialak kezka handia sortu du, zuzenean euren sakabanaketa zabala ekar baitezake, bai (1) industri isurketen zein etxeko hondakinen erreken bitartez, eta baita ere (2) norberaren zaintzan zein fuel-katalizatzaileen moduko erabilpen orokorreko bestelako produktuen bitartez. Horrelako sakabanaketa zabalak ingurumen zein giza-osasunaren gainean izan ditzakeen ondorioak ez dira oraindik ezagutzen. Testuinguru honetan, BZIT taldeak, E. Valsami-Jones (Natural History Museum, London) Dr.-ak zuzentzen duen EB -ko 7. FP-ko NANORETO X (2008-2012) ikerketa-proiektuan lanean dihardu. NANO RETO X-en helburu gidaria da osasunaren eta ingurumenaren gainean injinerututako metal-nanopartikulek dituzten efektuei dagozkien zalantza zientifikoak argitzeko ahalegintze globala izango dena ezagumendu berriez hornitzea, zein industriak eta gobernuek nanomaterial horien arrisku-ebaluaketari ekiten hasteko informazio berriaren corpusa eta tresna berri bat eskaintzea. NANORETO X-ek honako bost gako-galdera hauei erantzun nahi die: (1) Ingurumenak nola aldaraz litzake bertan askatutako nanopartikulen ezaugarri fisikokimikoak eta bioerreakzionagarritasuna? (2) Nola eragin lezake horrek ugaztunen zelulekin eta organismo urtarrekin zein beraien zelulekin interakzionatzeko eta euren baitan sartzeko partikula horiek duten gaitasuna (bioeskuragarritasuna); eta bioeskuragarritasun horrek toxikotasuna sorraraziko ote luke? (3) Ba al dago ezaugarri fisikokimikoei dagokien erreaktibotasun eta/edo toxikotasun zelularraren patroi zehatzen bat (adb. aktibitate hierarkia bat)? (4) Aurreko hiru jiteak ikertzean atzemandako baldintzen zein konbinaketak sorraraziko luke arriskua giza-osasunean eta ingurumenean? (5) Nola inkorporatu liteke informazio guzti hori arrisku-ebaluaketarako eredu batean? Gure taldeak NANORETO Xen dituen betebehar nagusiak hauexek dira: (1) muskuilu eta zebra arrainek nanopartikulak in vivo nola hartzen dituzten ikertzea eta autometalografia, X-izpien mikroanalisia zein mikroskopia elektronikoa erabiliz nanopartikulak barneratzeko mekanismoak eta bidezidorrak ezagutzea, (2) zelula mailako kalteak muskuilu eta zebra arrainetan (lisosomen mintzen egonkortasuna, liseri-guruinaren/gibelaren, gonadaren zein zakatzen histopatologia, metalotioneinen indukzioa, geneen adierazpen mailak, estres oxidatiboa) eta organismo mailako kalteak muskuiluetan (hilkortasuna) zehaztea, (3) nanopartikulen barneratzea zein erreakzionagarritasuna in vitro ikertzea eta toxikotasun-mekanismo posibleak aurkizea, muskuiluen hemozitoen eta zakatz-zelulen kultibo primarioak erabiliz, eta (4) metal-nanopartikulen genotoxikotasuna (mikronukleoen saiakuntza, Kometa saiakuntza) eta kartzinogenesia (lesio preneoplasiko eta neoplasikoen detekzioa, histologiaren, entzima-markatzaile goiztiarren eta gene-adierazpenaren soslai aldaketen bitartez) aztertzea. | prestatzea | N-S | ZTF5-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| NANORETO X-ek honako bost gako-galdera hauei erantzun nahi die: | --> | (1) Ingurumenak nola aldaraz litzake bertan askatutako nanopartikulen ezaugarri fisikokimikoak eta bioerreakzionagarritasuna? (2) Nola eragin lezake horrek ugaztunen zelulekin eta organismo urtarrekin zein beraien zelulekin interakzionatzeko eta euren baitan sartzeko partikula horiek duten gaitasuna (bioeskuragarritasuna); eta bioeskuragarritasun horrek toxikotasuna sorraraziko ote luke? (3) Ba al dago ezaugarri fisikokimikoei dagokien erreaktibotasun eta/edo toxikotasun zelularraren patroi zehatzen bat (adb. aktibitate hierarkia bat)? (4) Aurreko hiru jiteak ikertzean atzemandako baldintzen zein konbinaketak sorraraziko luke arriskua giza-osasunean eta ingurumenean? (5) Nola inkorporatu liteke informazio guzti hori arrisku-ebaluaketarako eredu batean? | prestatzea | N-S | ZTF5-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Huntington gaixotasunaren agerpen - adinean inplikatutako geneen bilaketa. | --> | Huntington gaixotasuna (HD), nahi gabeko mugimenduak eta desoreka kognitibo eta psikiatrikoak sortzen dituen gaixotasun genetiko autosomiko arraro eta dominantea da. HD, 35-45 bitarteko adinean aurkezten den endekapenezko patologia da. Gaixotasunaren eragilea HD genearen CAG hirukotearen espantsioa da: alelo arruntek hiruko nukleotidoaren 35 errepika baino gutxiago dituzte eta aldiz, 40 CAG errepika baino gehiago dituzten aleloek gaixotasuna eragiten dute. Sintomak agertzen diren adina oso aldakorra da. Jakina da, CAG errepika zenbakia eta HD gaixotasunaren agerpe-adina alderantziz korrelazionatuta daudela. Hala ere, zenbait ikerketen arabera beste faktore genetiko batzuk, ingurune-faktoreekin batera HDaren agerpen-adinaren aldakortasunaren %30-60aren erantzuleak izango lirateke. Gure helburua HDaren agerpen-adinaren aldakortasunean parte hartzen duten faktore genetikoen identifikazioa da. Identifikazio honek, gaixotasunaren ezagumendu molekularrean aurrera egitea eta itu terapeutikoak ezartzea baimenduko du. Horretarako, Bizkaiko hiru ospitaleetako (Gurutzeta, Basurto eta Galdakao) klinikoen eta EHU-ko genetikan, bioetikan eta antropologia fisikoan adituak diren ikertzaile taldea eratu dugu. Bizkaiko bertako populazio osasuntsua eta bizkaitarrak ez direnak baina bertan bizi diren populazio osasuntsuarekin aurretiazko analisia egin da. Analisi horretan ikus daiteke ez dagoela ezberdintasunik bi populazioen arteko CAG hirukotearen errepika zenbakian. Bestalde, 27tik 35rako aleloen maiztasuna ("alelo ertainak" deritzonak, alelo hauen ezegonkortasuna de novo mutazioen agerpena sortu dezakete) eta populazio honetan azaldutako gaixotasunaren prebalentzia bat datoz. Transmisio genetikoko azterketak egiteko, indibiduo bakoitzean agertzen diren konbinazio haplotipikoak ezarri behar dira. Helburu hori betetzeko gaixoen eta familiakoen linfozitoetatik erauzitako DNA -rekin PCR , klonazio eta sekuentziazio bidezko ikerketa sakona burutu da. Gene aldatzaileei dagokionez, orain arte bi mikrosatelite eta 15 genetako 70 SN P baino gehiago aztertu ditugu. Hainbat programa estatistiko (Haploview, PLINK, SPSS , etab.) erabili ditugu polimorfismo hauen eta gaixotasunaren agerpen adinaren arteko asoziazioa bilatzeko. Lortutako emaitzak etorkizun handikoak dira baina, gaixotasunaren agerpen-adinean duten benetako ekarpena gaixoen lagin- kopurua handituz egiaztatu beharko da. | prestatzea | N-S | ZTF6-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Genomika eta animalien osasuna. | --> | Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia Saileko Genomika eta Animalien Osasuna taldeko ikerketa-gai nagusia etiologia birikodun gaixotasunen oinarri genetikoaren analisia da. Gure helburu zientifiko nagusiak bi dira: erantzun inmunean eragina izan dezaketen polimorfismo funtzionalen bilaketa, eta ostalariaren Genetikak gaixotasun infekziosoetan eta minbizian izan dezaken eraginaren azterketa. Gaur egun Ardien Biriki Adenomatosia eta Maedi Visna delako gaixotasun biriko biren patogeniaren zenbait aspekturen argitzean lan egiten dugu, eta bai abere-hazkuntzan eragin dezaketen gaixotasun infekziosoen ezabapenerako bide berrien irekieran. Ardien Biriki Adenomatosiari dagokiola, tartekatze-mutagenesi analisi bat egiten ari gara, ia ardien biriki minbiziaren garapenean eragina izan dezaketen gene berriak detektatu ahal ditugun, eta gene hauen giza ortologoek ere, euren funtzionaltasuna galdu ondoren, tumoreak eragin dezaketen argitzeko. Gainera, ardien genoman Jaagsiekte delako erretrobirus exogenoaren oso antzekoak diren erretrobirus endogenoak egoteak, erretrobirus exogeno eta endogenoen balizko interferentzia aztertzea ahalbidetzen du. Bestalde, zenbait genomen sekuentziazio osoa dela eta dagoen informazio genomiko eskuragarrian oinarrituta, zenbai espezieren analisi genomikoa egiten ari gara, genoma horietan tartekatutako elementu erretrobirikoak detektatzeko asmoz. Detektatu ondoren, euren dinamika ebolutiboa, adierazpena eta balizko funtzioa karakterizatuko ditugu, beti ere metodo bioinformatikoak erabiliz. Azkenik, badugu helburu teknologiko bat ere; gaixotasunen progresioan markatzaile gisa erabil daitezkeen polimorfismoen detekzio eta analisirako lanabesen garapena hain zuzen ere. Atal hau erreaktibo eta laborategiko protokoloen lorpenean eta datuen gordeketa eta analisirako programa bioinformatikoen garapenean oinarritzen da. | prestatzea | N-S | ZTF7-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Genetika eta ingurugiroaren eragina gizentasun fenotipoetan. | --> | Gizentasuna, gorputzean gantz gehiegi izatean datzan osasun arazo bat da. Honen erroan denboran zehar mantendutako balantze energetiko positiboa aurki dezakegu. Azkenaldian, hazkunde nabaria izan du giza populazio askotan, batez ere gehiegizko elikadura eta jarduera fisikoaren ezak eraginda (bizimodu sedentarioa). Ikerkuntza lerro honen helburuetariko bat, obesitatearekin erlazionatutako ezaugarrietan (antropometrikoak, fisiologikoak eta biokimikoak) jaraunspenezko eskualdaketen patroiak ezagutzea da. Honez gain, obesitatean parte hartzen duten mekanismo molekularren ezagutzan sakontzea dugu xede, horretarako bi jarduera lerro jarraituz: 1. G izentasun fenotipoen zehaztapena Euskadiko populazioan eta ijito etniako familietan. 2. G izentasunarekin asoziazioa edo ligamendua erakusten duten geneak identifikatzea ijito etniako familietan eta Euskadiko populazioan, asoziazio eta ligamendu analisiak erabiliz. Ikerketa hauetan nuklear familiak (gurasoak eta seme-alabak) eta konplexuagoak diren pedigriak aztertzen dira. Halaber, jadanik obesitatea diagnostikatua duten indibiduoak ikertzen dira, afekziorik gabeko baina beste ezaugarri guztientzat (sexua, adina, maila sozioekonomikoa...) antzekoak diren subjektuekin alderatuz. Efektu genetiko eta anbientalak hainbat ezaugarrietan ebaluatzeko helburuarekin, bariantza deskonposaketaren analisi unibariatuan oinarrituta dauden programa informatiko espezifiko batzuk (MAN -6, SOLAR ) erabiltzen dira. Metodologia honek, ezaugarrien bariantza hainbat osagaietan zatitzea ahalbidetzen du: genetikoak (VAD ), anbiental orokorrak (VSP, VHS, VSB ) eta hondarrak (VRS ). Eredu unibariatu orokorra ekuazio lineal honekin adieraz daiteke: VPH = VAD + VSP+ VSH+ VSB + VRS . Ezaugarri pareetan fenotipoaren kobariaketa zehazteko, beste 5 parametro kalkulatzea beharrezkoa da (RAD , RSP, RHS, RSB y RRS ), bariantza deskonposaketaren analisi bibariatua erabiliz. Genotipoari dagokionez, lehendabizi obesitatearekin erlazionaturiko erregio kromosomikoak identifikatzeko eta bibliografian deskribaturiko beste erregio batzuen erlazioa egiaztatzeko ligamendu analisi bat egiten da. Honetarako, 350-400 loci mikrosatelite genotipatuz, genoma osoa aztertzen da. Analisi honetan lortutako informazioarekin, obesitatearen gaitzikortasunean eragina izan dezaketen geneak identifikatzen dira, beraien funtzioa dela medio. Gene hauetan, eta beste populazioetan asoziazioa eman duten geneetan, SN Pak hautatzen dira, asoziazio analisietan markatzaile modura erabiltzeko. Aukeratutako SN Pen genotipaketa, SN Plex teknologiarekin egiten da, teknologia honek lagin askotan SN P askoren analisia ahalbidetzen baitu. | prestatzea | N-S | ZTF8-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| horretarako bi jarduera lerro jarraituz: | --> | 1. G izentasun fenotipoen zehaztapena Euskadiko populazioan eta ijito etniako familietan. 2. G izentasunarekin asoziazioa edo ligamendua erakusten duten geneak identifikatzea ijito etniako familietan eta Euskadiko populazioan, asoziazio eta ligamendu analisiak erabiliz. | prestatzea | N-S | ZTF8-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |
| Nanopartikula magnetikoak. | --> | Azken urteotako aurrerapen teknologiko eta aurkikuntza zientifikoak gero eta konplexutasun maila eta sofistikazio altuagoko sistemak sortzean oinarritu dira, aurrerapen handi honi sistema horien tamaina txikia kontrajartzen zaiolarik. Tamainaren txikitze prozesu hau nanomaterialak deiturikoen agerpenarekin bat dator. Nanoteknologia eta nanozientziako ikerkuntzaren barruan, gutxienez maila nanometrikoan dimentsio bat duten nanoegituratutako materialen sintesia, karakterizazioa, esplorazio eta erabilera sartzen dira. Nanoegituratutako objektuak "bulk" sistema eta molekulen arteko zubia osatzen dute, eta hauek, banakako izateak: "cluster"-ak, puntu kuantikoak, nanopartikulak, nanohariak eta nanotutuak; edo ordenamendu, mihiztadura edo supersareen osagai izan daitezke. Jakintza-alor ezberdinek elkarlanean egindako ahaleginak, kontzeptu mikroskopiko ugari mundu nanometrikora zabaltzeko aukera eman du, elektronikoak edo nuklearrak diren berrelkartzeen bidez dabiltzan dispositibo ezberdinak diseinatzea ahalbidetuz. Bestalde, 1992tik aurrera, sintesi metodo kimikoen erabilerari esker, aplikazio fisikoak (optikoak, katalitikoak, magnetikoak...) dituzten nanopartikulen prestakuntzan aukera ugari azaldu dira. Partikulak aske edo aurkitzen direneko inguruneaz banaturik iker daitezke. Azken aukera honetan sistema malgua denez, oso egokia da partikulen arteko elkarrekintza magnetikoak ikertzeko. Testuinguru honetan kokatuko lirateke gure lanean egin beharreko zereginak, hau da, sintesi modu kimikoen erabileran, batez ere nanopartikula magnetikoak lortzeko aitzindari ezorganiko edo organikoen erredukzioan oinarritutakoetan. Aztertu beharreko konposatuak Cu, Ag eta Au-ren fase metaliko eta intermetalikoak izango dira, nanopartikula huek tiol, alkohol edo amina motako ligandoz funtzionalizatuko direlarik. Modu honetan nanopartikulen arteko pilaketa ekidin egiten da ingurune biologiko batean erabil daitezkeelarik, edo portaera magnetikoa alda daiteke estekatzaile eta gainazal metalikoaren arteko loturarekin jokatuz. Horrela, nanopartikula hauen ezaugarri eta jatorri magnetikoak ondo ezagutzeko, ohiko teknika makroskopikoak erabiltzeaz gain (SQU ID magnetometroa...), mikroegituraren karakterizaziorako erabiltzen diren beste berariazko tekniketara jo beharko da, hala nola, Mossbauer, mikroskopia elektronikoa, edota sinkrotron erradiazioa (EXAFS, XANES , XMCD ). Azkenik, aipatu ere alkanotiolez inguratutako nanopartikulak oso aitzindari egokiak direla lurrun faseko metaketa teknikaren (CVD ) bitartez propietate erdieroaleak dituzten geruza meheak sortzeko. | prestatzea | N-S | ZTF9-GS.rs3 | GS | Middle | oinarritu | Zientzia | |
| Azken urteotako aurrerapen teknologiko eta aurkikuntza zientifikoak gero eta konplexutasun maila eta sofistikazio altuagoko sistemak sortzean oinarritu dira, aurrerapen handi honi sistema horien tamaina txikia kontrajartzen zaiolarik. Tamainaren txikitze prozesu hau nanomaterialak deiturikoen agerpenarekin bat dator. Nanoteknologia eta nanozientziako ikerkuntzaren barruan, gutxienez maila nanometrikoan dimentsio bat duten nanoegituratutako materialen sintesia, karakterizazioa, esplorazio eta erabilera sartzen dira. Nanoegituratutako objektuak "bulk" sistema eta molekulen arteko zubia osatzen dute, eta hauek, banakako izateak: "cluster"-ak, puntu kuantikoak, nanopartikulak, nanohariak eta nanotutuak; edo ordenamendu, mihiztadura edo supersareen osagai izan daitezke. Jakintza-alor ezberdinek elkarlanean egindako ahaleginak, kontzeptu mikroskopiko ugari mundu nanometrikora zabaltzeko aukera eman du, elektronikoak edo nuklearrak diren berrelkartzeen bidez dabiltzan dispositibo ezberdinak diseinatzea ahalbidetuz. Bestalde, 1992tik aurrera, sintesi metodo kimikoen erabilerari esker, aplikazio fisikoak (optikoak, katalitikoak, magnetikoak...) dituzten nanopartikulen prestakuntzan aukera ugari azaldu dira. Partikulak aske edo aurkitzen direneko inguruneaz banaturik iker daitezke. Azken aukera honetan sistema malgua denez, oso egokia da partikulen arteko elkarrekintza magnetikoak ikertzeko. | --> | Testuinguru honetan kokatuko lirateke gure lanean egin beharreko zereginak, hau da, sintesi modu kimikoen erabileran, batez ere nanopartikula magnetikoak lortzeko aitzindari ezorganiko edo organikoen erredukzioan oinarritutakoetan. Aztertu beharreko konposatuak Cu, Ag eta Au-ren fase metaliko eta intermetalikoak izango dira, nanopartikula huek tiol, alkohol edo amina motako ligandoz funtzionalizatuko direlarik. Modu honetan nanopartikulen arteko pilaketa ekidin egiten da ingurune biologiko batean erabil daitezkeelarik, edo portaera magnetikoa alda daiteke estekatzaile eta gainazal metalikoaren arteko loturarekin jokatuz. Horrela, nanopartikula hauen ezaugarri eta jatorri magnetikoak ondo ezagutzeko, ohiko teknika makroskopikoak erabiltzeaz gain (SQU ID magnetometroa...), mikroegituraren karakterizaziorako erabiltzen diren beste berariazko tekniketara jo beharko da, hala nola, Mossbauer, mikroskopia elektronikoa, edota sinkrotron erradiazioa (EXAFS, XANES , XMCD ). Azkenik, aipatu ere alkanotiolez inguratutako nanopartikulak oso aitzindari egokiak direla lurrun faseko metaketa teknikaren (CVD ) bitartez propietate erdieroaleak dituzten geruza meheak sortzeko. | prestatzea | N-S | ZTF9-GS.rs3 | GS | | | Zientzia | |